Буюк Дедактика

Худонинг даргоҳи кенг, унинг марҳаматидан баҳраманд бўлмоқ лозим. 24. Худонинг даргохи кенг, у мехр-шафкатини инсондан аямайди. Агар инсон Исога қўйиб, худой-таоллонинг фарзанди эканлигини билса, агар биз, инсон—авлод-аждоди билан жаннатда яшашга муносиб эмас десак у ҳолда нега Исо (Христос) болаларни «жаннатнинг гуллари» деб атаган? Ёки унинг жаннатга бораман деган киши болалар билан боладек муомала қилсин (Матф, ХУШ,3), деган гапларини қандай тушунмоқ керак? Нега ҳаворийлар китобида («Апостол»да) христианларнинг боласи (гарчанд боланинг ота-онасидан биттаси диндор бўлса ҳам) жаннатидир ва улар нопок эмас (I Коринф, VII, 14) деб ҳисобланади? Ҳотто ашаддий гуноҳкорлар ҳақида гап борганда ҳам «Апостол» бундай дейди: «Сизларнинг ҳам баъзиларингиз худди шундай эдингиз, лекин сиз жаннат сувида чўмилдингиз, дилингиз равшан бўлди. Исо пайғамбар сизларни худо номидан ёрлақади» (I Коринф, VI, II). Шунинг учун ҳам биз христиан болалари (путурдан кетган Одам-Атонинг аждодлари эмас, балки Исонинг муридлари, худой-таоллонинг зоти-зурриёти, пайғамбаримизнинг укалари ва сингиллари) таълим олиши ва тақводорликни эгаллаши керак деган талабни қўйсак бу талабни бажариш мумкин эмас, дея оладиган киши топилармикан? Ахир, биз ёввойи зайтун дарахтидан мева олмоқчи эмасмиз, лекин умр дарахтига пайванд қилинган қаламчаларни парвариш қилсак ўсиб ҳосил беради.
Хулоса 25. Демак нопоклик (гуноҳкорлик) инсоннинг камолотга эришишига тўсқинлик қилиши қийин, ундан кўра, худо хоҳласа, инсон учун донолик хушфеъллик ва мукаддаслик (тақводорлик) фазилатларини эгаллаб олиш табиийроқ, осонроқдир. Ахир, ҳар қандай нарса ўзининг асл ҳолатига осонлик билан қайта келиши мумкин. Илоҳий китобда ҳам шу нарса таъкидлаб ўтилган. «Донишмандликни севган ва уни эгаллаб олишга ҳаракат қилган киши ўз мақсадига эришади; донишмандлик уни излаганлардан олдинроқ йўлга чиқиб туради. Эрталабдан уни излаганлар чарчамайди ҳам, чунки у, эшик олдида турган бўлади» (Премудр, VI, 13,14). Венециялик шоир Горацийнинг қуйидаги сўзлари ҳаммага маълум: «Агар киши таълимни қунт билан фақат эшитиб олган тақдирда ҳам қалби юмшамайдиган қурс одам топилмаса керак!» (Гораций, Поел, I, 39 — 40).