«buxoro tarixi» kafedrasi

Mavzuning o’rganilish darajasi:
Rossiya imperiyasi tomonidan Buxoro amirligining zabt etilishi ushbu hududning tanazzulga yuz tutishiga, jahonning rivojlangan davlatlaridan ko‘p sohalarda orqada qolib ketishiga, milliy qadriyatlarning toptalishiga olib keldi. Maorif sohasida ham imperiya manfaatlaridan kelib chiqib, mahalliy aholini savodsizlikda, qoloqlikda tutib turishga qaratilgan siyosat olib borildi.1873-yil 18-sentabrda Buxoro amirligi bilan Rossiya o'rtasida yangi tengsiz shartnoma tuzildi. Shartnomaga binoan Buxoro amirligining Rossiyaga qaramligi kuchaytirilib, unga Rossiya protektorati maqomi berildi. Rus ma'murlari Buxoro taxtiga valiahd tayinlash, bosh vazir va boshqa muhim lavozimlarga nomzodni ma'qullash ishlariga faol aralashib turdi¹.Rossiya imperiyasining turli gubernalaridan Turkistonga ko‘chirib keltirilganlarning bolalariga ta'lim berish orqali ma'muriyat vakillari bilan mahalliy aholi o‘rtasida vositachilik qiladigan tarjimonlarni tayyorlash ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga bu maktablar orqali tub joy aholisi o‘rtasida rus madaniyatini keng yoyishga xizmat qiladigan ta'lim tizimini yaratishga harakat qilindi.
Rossiya va Buxoro amirligi o‘rtasida savdo aloqalari XIX asr o‘rtalariga kelib bir oz jonlandi. Shu davrda inglizlar ham Markaziy Osiyo davlatlariga, jumladan, Buxoro amirligi bozorlariga kirishni maqsad qilgan edi. Buxoro amirligi Rossiya uchun ham, inglizlar uchun muhim strategik hudud edi. Rossiya Buxoro amirligini imperiya tarkibiga qo‘shib olish orqali o‘z janubiy chegaralarida xavfsizlikni ta’minlash va shu orqali Hindistonga yaqinlashish istagida edi.Britaniya esa Buxoroda iloji boricha o‘z pozitsiyalarini mustahkamlab, Buxoro bilan muhim bo‘lgan ruslarga qarshi ittifoq tuzish maqsadida edi. Buning uchun hatto bir necha marta elchilar, josuslar yuboriladi. Buxoroga inglizlarning e’tibori Rossiya tomonidan Sirdaryo bo‘ylarining egallanishi ortidan kuchaydi. Hatto yevropaliklar ruslar tomonidan egallangan hududlarning Turkiston deya nomlanishidan norozi ham bo’ldi. Sababi, Turkiston butun Markaziy Osiyo hududlariga nisbatan ham ishlatiladigan nom edi.