Buxoro muxandislik texnologiya instituni

3.1-rasm. Sorbet lg V
g
 ning 1/T ga bog`liqligi. 
       Yuqorida 
bayon 
etilganlardan 
kelib 
chiqqan 
holda 
gaz-suyuqlik 
xromotografiyani  gaz  –  suyuqlikli  qattiq  fazali  xromotografiya  –  GSQFX  deb 
nomlash  to`g`rib  o`ladi.  Bunda  shu  narsani  hisobga  olish  kerakki  V
g
  qiymatga 
erish  va  fazalararo  adsorbsiya  qiymatlarining  hissasi  tahlil  qilinayotgan  moddalar 
miqdoriy tarkibini xisoblashda muhim rol o`ynaydi. 
       Gaz  –  suyuqlili  qattiq  fazali  usul  bilan  moddalarni  polifazali  sorbentda 
xromotografik  ajratganda    fazalar:  gaz  –  PSF  va  PSF  va  QT  (qattiq  tashuvchi) 

---

86 
 
chegaralarida  fazalararo  adsorbsiya  hamda  tahlil  qilayotgan  moddalarning  PSF 
muhitida  erishi  kuzatiladi.  Sorbatlarning  gaz  tashuvchi  oqimida  adsorbsiyasini 
hisobga olmasa ham bo`ladi. 
       Xromotografik  ajratishda  sodir  bo`ladigan  jarayonlarni  sxema  tarzida 
quyidagicha ifodalash mumkin (3.2-rasm). 
 
3.2-rasm. GSX da polifazali sorbentning sxema tarzida ifodalanishi 
Bu yerda: QSF – qo`zg`almas suyuq faza, QT – qattiq tashuvchi. 
       Adabiyotlardagi  va  o`zimizning  eksperimental  ma`lumotlarni  tahlilidan 
shunday  xulosaga  keldikki  saqlanib  turilayotgan  solishtirma  hajmning  qiymatiga 
asosiy  xissani  qo`zg`almas  suyuq  faza  muhitida  tahlil  qilinayotgan  moddaning 
erishi – 85% gacha qo`shadi, fazalar ajralish chegarasida polifazali xromotografik 
sorbentning  adsorbsiyasi  xissasini  (15%  gacha)  hisobga  olmasa  ham  bo`ladi.  Bu 
qattiq  tashuvchi  sifatida  dezaktivlangan  tabiiy  mineral  sorbentlar  –  tuf,  diatomit, 
opoka va boshq. hamda ularning slanizirlangan namunalari  – xromaton, xezasorb, 
xromosorb  va  h.k.  qo`llanilgan  hollarda  taalluqlidir.  Polimer  sorbentlar  masalan 
polisorblar bundan mustasno. Turli sorbet C
6
 lar uchun QSF – polisorb fazalararo 
chegarasidagi  adsorbsiya  52.50%  gacha  yetadi.  Ehtimol,  bu  yerda  sorbatning 
polisorbda erishi sodir bo`lsa kerak. 
        Adsorbsiyaning  gaz  –  QSF  fazalararo  chegarasida  umumiy  saqlanib 
turiladigan  hajmga  qo`shgan  xissasi  6-7%  tashkil  qiladi  va  bu  qiymatni  hisobga 
olmasa ham bo`ladi.  
       O`tkazilgan 
tekshirishlardan 
shu 
narsa 
aniqlandiki 
qattiq 
mineral 
tashuvchilarga  joylashtirilgan  qutbsiz  yoki  kuchsiz  qutbli  QSF  larni  qo`zg`almas 
suyuq  faza  sifatida  qo`llangan  holda  fazalararo  adsorbsiya  hodisalarini  hisobga 
olmasa  ham  bo`ladi.  Solishtirma  saqlanib  turiladigan  hajmga  esa  asosiy  hissani 
erish  qo`shadi.  Bundan  tashqari  V.G.  Berezkinning  mualliflar  bilan  birgalikdagi 

---

87 
 
malumotlariga  ko`ra  fazalararo  adsorbsiyaning  ta`sirini  qattiq  tashuvchiga  3% 
dank am QSF joylashtirilganda hisobga olish zarur. 
       Bizning  hollarimizda  xromotografik  polifazali  sorbent  bo`lib  DMCS  bilan 
silanizirlangan  N-AW  xromatronda  5%  SE-52  xizmat  qildi,  shuning  uchun 
hisoblashlarda  QSF  –  qattiq  tashuvchi  va  QSF  gaz  fazalar  ajralish  chegarasida 
fazalararo adsorbsiya hisobga olinmagan. 
       Ishda Chexiyada ishlab chiqarilgan izotermik rejimda alanga ionlash detektorli 
va  haroratni  programmalashtiradigan  “Ckrom  -5”  xromatografi  qo`llanildi. 
Uzunligi  2.5  m,  diametri  3  mm  shisha  kolonka.  Gaz  tashuvchi  tezligi  20ml/daq. 
Geliy diafragmali tasma tezligi 0.3-1.5 sm/daq. Namunalar mikroshprits bilan 0.2-
1.0 mkl miqdorda kiritilgan.  
       Polifazali  xromotografik  sorbent  sifatida  DMCS  bilan  silanizirlangan,  0.20-
0.25  mm  fr,  xromaton  N-AW  da  5%  SE-52  qo`llanilgan.  Kolonka  harorati  70-
110
0
C  chegarasida, bug`latuvchi  harorati 200
0
C  qo`zg`almas  suyuq  faza  muhitida 
sorbatlar  erishining  termodinamik  parametrlarini  hisoblash  yuqorida  keltirilgan 
formulalar bo`yicha hisoblab topiladi.