Buxoro muxandislik texnologiya instituni

 
3.3-rasm. Arenlar lgV
g
 ning uglerod atomlari soniga bog`liqligi        

---

89 
 
 
 
1-benzol, 2-toluol, 3-etilbenzol 
3.4-rasm. Arenlar lgV
g
 ning ularning qaynash haroratiga bog`liqligi. 
3.1-jadval 
Xromotografik polifazali sorbentda aromatik uglevodorodlar 
sorbsiyalanishining termodinamik parametrlari 
Sorbatlar 
T
K
,K 
T
R
, 
min 
V
g
, 
sm
3
/gr 
 V
g
, 
sm
3
/gr 
K
r 
lgV
g 
1/T∙10
3 
tgɑ 
-
 H
s
, 
kDj/mol 
-
 H
s
, 
o`rt 
qiy 
-
 J, 
kDj/mol 
-
 S, 
kDj/mol 
grad 
S
vr
, 
kDj/mol 
grad 
Benzol 
343 
363 
383 
1.64 
1.41 
1.16 
57.18 
46.44 
34.43 
 
10.74 
12.01 
48.60 
38.54 
27.88 
1.7572 
1.6669 
1.5369 
2.92 
2.75 
2.61 
 
0.50 
15.87 
16.40 
16.93 
 
16.40 
7.27 
6.68 
5.95 
25.07 
26.77 
28.66 
33.44 
31.72 
29.23 
Toluol 
343 
363 
383 
2.46 
2.11 
1.74 
96.26 
79.95 
62.16 
 
16.31 
17.79 
81.82 
66.35 
50.35 
1.9834 
1.9028 
1.7935 
2.92 
2.75 
2.61 
 
0.58 
31.24 
31.56 
31.89 
 
31.56 
8.29 
7.77 
7.12 
66.90 
65.53 
64.67 
37.59 
36.06 
33.98 
Etilbenzol 
343 
363 
383 
3.38 
2.93 
2.45 
140.08 
119.21 
96.12 
 
20.87 
23.09 
119.07 
98.94 
77.86 
2.1463 
2.0763 
1.9828 
2.92 
2.75 
2.61 
 
0.73 
36.35 
36.63 
36.92 
 
36.63 
9.05 
8.57 
7.99 
79.59 
77.30 
75.53 
40.64 
39.32 
37.55 
 
        Kolonka  harorati  oshganda  esa  sorbatlar  K
r
  si  benzol  uchun  27.88  dan 
etilbenzol  uchun  77.86  gacha  kamayadi.  Taqsimlanish  koeffitsientlari  mazkur 
qo`zg`almas suyuq fazada sorbatlar eruvchanligini tavsiflaydi va suyuq hamda gaz 
fazalardagi  modda  konsentratsiyasi  nisbati  bo`lib  hisoblanadi. haroratning  oshishi 
suyuq  fazadagi  sorbat  konsentratsiyasini  va  tegishli  ravishda  koeffitsiyent 
qiymatini 
kamaytiradi. 
Sorbet 
molekulyar 
massasining 
oshishi 
uning 

---

90 
 
uchuvchanligi  kamayishiga  va  demak  suyuq  fazada  uning  konsentratsiyasi 
oshishiga  olib  keladi,  buning  natijasida  taqsimlanish  koeffitsienti  yuqoriroq 
bo`ladi. 
      Ko`rib  chiqilayotgan  uglevodorodlarning  suyuq  fazadagi  erish  issiqligi 
 H
s
 
deyarli doim bir xil va haroratga bog`liq bo`lmaydi. Arenlarning C
6
-C
8
 gomologik 
qatorida  erish  entalpiyasi  (
 H
s
)  16.40  dan 36.63  kDj/mol  gacha  oshadi, shu bilan 
birga  har  qaysi  metilen  guruhiga 
 H
s
  inkrementi  10.15  kDj/mol  ni  tashkil  qiladi. 
N-alkanlarga qaraganda aromatik uglevodorodlarning erish issiqligi qiymatlarining 
ancha kattaligi aromatik uglevodorodlar va suyuq faza orasida qo`shimcha o`zaro 
ta`sir  –  aromatik  halqaning  qo`zg`almas  faza  bilan  elektrostatik  o`zaro  ta`siri 
hamda  fazoviy  omilning  ta`sirini  foydasiga  dalolat  beradi,  bu  esa  arenlarning 
suyuq  faza  bilan  molekulalararo  o`zaro  ta`sirlashishi  dispers  xarakterga  ega 
ekanligini ko`rsatadi.  
       Yuqorida  keltirilgan 
  H
s
  qiymatlar  va  erishning  boshqa  termodinamik 
parametrlarning  asosida  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki,  sorbatlarning  QSF 
dan inert gaz tashuvchi (bizning xolimizda geliy) yordamida puflash bilan amalga 
oshiriladigan desorbsiya jarayonida xromotografik kolonkadan n-alkan va aromatik 
uglevodorodlarning  termodinamik  parametrlariga  binoan  ular  gomologik 
qatorlarda  elyuirlanadi  (3.3  va  3.4-rasm),  ularning  aralashmalarida  esa  avval  n-
alkanlar,  so`ngra  molekulasida  uglerod  atomlari  soni  bir  xil  bo`lgan  aromatik 
uglevodorodlar (3.5 va 3.6-rasm) chiqadi. 
      Bu  (82)  dagi  ma`lumotlarga  mos  keladi,  bunda  gaz-xromotografik  sorbent 
sifatida xromaton N-AW-HMDS da universal suyuq faza qo`llanilgan. 

---

91 
 
 
3.5-rasm. Aromatik uglevodorodlar 
 H
s
 ning molekuladagi uglerod atomlari 
soniga bog`liqligi. 
 
3.6-rasm. Aromatik uglevodorodlar aralashmasini polifazali sorbent 5% SE-52 
xromaton N-AW-DMCS da xromotografik ajratish. 
       Rorshnayder shkalasi bo`yicha nisbiy qutblilik 23, SE-52 bo`yicha 32. Demak, 
ikkita  faza  ham  kuchsiz  qutbli  bo`ladi  va  sorbatlarning  gaz-xromotografik 
sorbentdan chiqish deyarli bir xil. 
       Bu  tekshirishlarning  barcha  natijalari  gaz-xromotografik  sorbent  SE-52  / 
xromoton  –N-AW-DMCS  da  GSX  usuli  bilan  yangi  neft  –  gaz  kondensatli  neft 
xomashyodan olingan benzin uglevodorodlarini tahlil qilishning asosida yotadi. 

---

92