Buxoro muxandislik texnologiya instituni

1
2
3

---

97 
 
ta`kidlanganidek,  zamonaviy  va  istiqbolli  avtomobil  benzinlarida  aromatik 
uglevodorodlarning  borligi  bo`yicha  –  miqdori  bo`yicha  ham,  bevosita  benzol 
bo`yicha ham qattiq talablar qo`yilyapti. 
       Uglevodorodlarni benzindan xromotografik ajratish uslubiyoti 
      Buning  uchun  3.11-rasmda  keltirilgan  laboratoriya  qurilmasi  yig`iladi.  0.25-
1.00 mm fr. adsorbentlar qo`llaniladi. 
 
1-shisha kolonka, 2-adsorbent, 3-yig`gich. 
3.11-rasm. Benzin uglevodorodlarini adsorbsion ajratish uchun laboratoriya 
qurilmasi. 
       Jo`mrаkli  shisha  xromotografik  kolonkaga  oldindan  degidratlangan  va  neft 
sorbatlari  bo`yicha  uning  sorbsion  sig`imi  aniqlangan  sorbent  solinadi. 
Kolonkaning bo`sh qismiga  yuqorisidan benzinning hisoblab chiqilgan miqdori (u 
benzindagi  uglevodorodlarning  guruhli  miqdoriga  binoan  hisoblab  chiqiladi) 
quyiladi. Yopiq jo`mrakda butun sistema adsorbsion muvozanatni o`rnatish uchun 
bir  sutkaga  qo`yiladi.  So`ngra  yengil  petroley  efir  (Q.O.  40
0
C)  quyiladi  va  1 
soniyada 1 tomchi tezlik bilan adsorbsiyalanmagan moddalar toza petroley efirning 
sindirish ko`rsatkichiga elyuirlanadi. 
       Adsorbsiyalangan  moddani  desorbsiyalash  uchun  kolonkaga  elyuatrop 
qatorlardagi  (masalan,  atseton,  etil  spirt,  sulfat  efiri  va  b.q.)  qutbli  erituvchi 
quyiladi  va  bir  sutkaga  qo`yiladi,  so`ngra  1  soniyada  1  tomchi  tezlik  bilan 
elyuirlash 
sodir 
bo`ladi. 
Desorbent 
sifatida 
etanol 
bo`lsa 
benzindan 
adsorbsiyalangan  moddalar  aralashmasini  ajratish  voronkasida  distillangan  suv 

---

98 
 
bilan  yuvish  mumkin,  boshqa  hollarda  erituvchilar  haydab  olinadi.  Benzin  va 
ajratib  olingan  aromatik  uglevodorodlar  uchun  fizik-kimyoviy  ko`rsatkichlarni 
aniqlaydilar. 
       Sorbentlarni  benzin  sifatini  yaxshilash  maqsadida  qo`llash  uchun  ularning 
sig`imini  suyuq  fazadan  dinamik  sharoitlarda  neft  komponentlarining  turli 
etalonlari: benzol, naftalin, n-geksan bo`yicha krioskopik usul bilan aniqladik (O`z 
Res FA ONKI ishlanmasi). Tekshirish natijalari avval 5*bobda berilgan edi. 
       Ishda qo`llanilgan sorbentlarning adsorbsion sig`imi qiymatlari o`tkaziladigan 
dearomatlash va denormallash jarayonlari asosini tashkil qiladi. 
       Shuni  hisobga  olish  kerakki,  avval  dearomatlanishni  so`ngra  esa 
denormallashni o`tkazish zarur, chunki seolit bog`lovchi komponentni saqlaydi va 
u  aromatik  uglevodorodlarni  adsorbsiyalashi  mumkin.  Odatda  seolitlarning 
bog`lovchi  komponentlari  bo`lib  tabiiy  gillar  hisoblanadi.  T.T.Odilovaning 
ma`lumotlariga ko`ra bog`lovchi komponent 3% gacha aromatik uglevodorodlarni 
adsorbsiyalashi mumkin. 
       Shuning  uchun  AI-80  benzini  uglevodorodlarining  individual  tarkibini 
tekshirish uchun avval yonilg`ining silikagel KSK da dearomatlanishini o`tkazdik. 
Sorbsiyalash  sig`imini  yaxshilash  uchun  u  xlorid  kislota  bilan  faollashtirildi. 
Silikagelni  xlorid  kislota  bilan  faollashtirish  uslubiyoti  avval  5-bobda  bayon 
etilgan egi. Faollashtirilgan silikagel 160
0
C haroratda 6 soat davomida quritilgan. 
       Ajratib  olingan  aromatik  uglevodorodlar  quyidagi  fizik-kimyoviy  tavsiflarga 
ega: mol. massasi (benzolda krioskopiyalash) 120, n
D
20
 =1.4920; d
y
20
=0.8640. 
       Aromatik  uglevodorodlarning  sifat  va  miqdoriy  identifikatsiyalanishi  gaz-
suyuqlikli xromotografiya usuli bilan o`tkaziladi. Tekshirilayotgan aralashma 13 ta 
komponentdan iborat edi (3.12- rasm). 

---

99