Buxoro muxandislik texnologiya instituni

2.13-rasm. Dastlabki seolit (1) va termoregeneratsiyalangan seolit (2) ning 
rentgenogrammalari. 
       Tozasi  kabi  u  ham  adsorbent  sifatida  ishlatilishi  mumkin.  2.15-jadvalda 
ishlatilgan  va  termoregeneratsiyalangan  seolit  CaA  ning  kislota  asos  xossalari, 

---

79 
 
turlari,  kislota  markazlarining  kuchi  va  konsentratsiyalarini  tekshirish  natijalari 
keltirilgan. 
2.15-jadval 
Ishlatilgan va termoregeneratsiyalangan seolit CaA ning yuza bo`ylab kislota 
asos xossalari 
CaA seolit namunasi 
pKa ning turli qiymatlariga ega bo`lgan kislota-asos markazlarining 
konsentratsiyasi, mol/gr 
-
13 
-8 
-6.3 
-5.7 
-3.3 
-1 
+1.5 
3.8 
6.1 
Markaz 
turi 
Ishlatilgan 
Termoregeneratsiyalangan 
- 
- 
- 
- 
- 
0.08 
- 
0.09 
0.05 
0.24 
0.05 
0.27 
0.13 
0.34 
0.38 
0.47 
0.45 
0.47 
B+ 
B 
       Jadval  ma`lumotlaridan  ko`rinib  turibdiki  hatto  regeneratsiyalanmagan  seolit 
CaA  kislota  xossalarini  namoyon  qiladi:  unda  bir  vaqtning  o`zida  Lyuis  va 
Brensted  kislota  markazlari  mavjud.  Termoregeneratsiyalangan  seolit  kislota 
markazlarining  kuchi  va  konsentratsiyasi  regeneratsiya  qilinmagannikiga 
qaraganda ancha ko`proqdir. 
       Yuqorida  bayon  etilgandan  kelib  chiqayaptiki  neft  fraksiyalaridan  n-
parafinlarni 
ajratib 
chiqarish, 
ya`ni 
uglevodorodlarni 
denormallashtirish 
uglevodorod  aralashmalaridan  n-parafin  molekulalarini  tanlab  adsorbsiyalaydigan 
sintetik  seolitda  uglevodorodlarni  adsorbsiyalash  yordamida  yirik  masshtabli 
ajratish  jarayoniga  misol  bo`la  oladi.  Uning  effektiv  diametric  0.49  nm  tashkil 
qiladi  va  u  izoparafin,  naften  va  aromatik  uglevodorodlarning  yirikroq 
molekulalarini  adsorbsiyalamaydi.  Kristall  holidagi  seolitlarda  denormallashtirish 
jarayoni  Yonilg`idistillyatlari  ekspluatatsion  sifatlarini  yaxshilashning  va  bir 
vaqtning o`zida toza individual uglevodorodlarni olish uchun samarali usul bo`lib 
hisoblanadi, ayniqsa bu jarayon neft va neft-gaz kondensatli xomashyoning benzin 
va benzin fraksiyalari uchun samaralidir. 
        Sintetik  seolit  CaA  yordamida  denormallashtirish  bundanda  yuqoriroq 
qaynaydigan  fraksiyalar,  hatto  surkov  moylarigacha  bo`lgan  fraksiyalar  uchun 
o`tkazilishi mumkin. 

---

80 
 
       n-parafinlarni  ularning  aralashmalaridan  ajratib  olish,  uglevodorodlarni 
quritish  va  tozalash  jarayonlaridan  tashqari  turli  kelib  chiqishli  uglevodorod 
aralashmalarini  A  va  X  turidagi  seolitlarda  samarali  ajratish  bo`yicha  ko`p  sonly 
ma`lumotlar mavjud. 
       O`zbekistonda  sintetik  seolit  CaA  sanoat  miqyosida  ishlab  chiqarilmaydi, 
ammo  gazni  tozalashda  keng  qo`llaniladi.  Adsorbent  sifatida  seolitning  ko`p 
tonnali  iste`molchisi  bo`lib  Sho`rtan  gaz  kimyo  kompleksi  hisoblanadi.  ShGKK 
ning  ko`rsatgan  adsorbentga  yillik  ehtiyoji  taxminan 500 t  tashkil  qiladi, uni  chet 
eldan valyutaga sotib oladilar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

81