Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

       Tuxum oqi
. Tuxum oqi ham tabiiy holda, ham konservalangan – quritilgan  yoki 
muzlatilgan  holda  qo‘llaniladi.    Shakar  bilan  konservalangan  tuxum  oqi  kamroq 
qo‘llaniladi.    Muzlatilgan  tuxum  oqi  foydalanishdan  oldin    eritiladi    va  filtrlanadi.  
Quruq  tuxum  oqi  sovuq  suvda  eritiladi.  Suv  va  tuxum  oqining  nisbati  oqsil 
partiyasining  ko‘pik  hosil  qilish  qobiliyatiga  bog‘liq  bo‘lib,  tajriba  yo‘li  bilan 
aniqlanadi. 
       
Sovunak ildizi.
  Ukraina va Markaziy Osiyoda o‘sadigan  o‘simlikning  ildizidan  
iborat.  Bu  o‘simlik ildizida katta miqdorda (4-15 %) ko‘pik hosil qiluvchi sirt-faol 
modda  -  saponin  mavjud.  Azaldan    sovunak    o‘simligi  kir  yuvish  uchun  sovun 
o‘rnida  ishlatilgan.    Saponin  glyukozid  hisoblanadi  va    gidrolizlanganda    glyukoza 
ajratib  chiqaradi.    Saponin  eritmalari  turg‘un  ko‘pik  hosil  qiladi.    Ko‘pchilik 
saponinlar gemolitik  faollikka  ega  bo‘lganligi uchun sovunak ildizidan foydalanish 
qat‘iy  chegaralab  qo‘yilgan.  Shuning  uchun  sovunak  ildizi  qaynatmasidan  faqat 
tarkibida ko‘p  miqdorda  yog‘ bo‘lgan halvo ishlab chiqarishda foydalanishga ruxsat 
berilgan. 
Sovunak  ildizi    korxonaga  15-20  sm  uzunlikdagi  qurutilgan  qalamchalar  holida 
keltiriladi.  Ildizning namligi 13 %  dan ortiq bo‘lmasligi kerak.  Ildiz mog‘orlamagan 
yoki boshqa buzilishlarga ega bo‘lmasligi kerak. 
Ko‘piksimon  massalarning  dispersligi  ko‘pik  hosil  qiluvchining  tabiatiga  bog‘liq.  
Sut gidrolizati,  achitqilarning  oqsili  kabi ko‘pik hosil qiluvchilar cheklangan pH li 
muhitni  talab  qiladi.  Tovuq  tuxumi  oqining  ko‘pik  hosil  qilish  qobiliyati  pH  ning 
keng oralig‘ida  bo‘lganligi tufayli  u  juda keng qo‘llaniladi.  
Ba‘zi  mamlakatlarda  quritishdan  oldin  gidrolizlash  hisobiga  ko‘pik  hosil  qilish 
qobiliyati kuchaytirilgan  quritilgan tovuq tuxumining oqi ishlab chiqariladi.  Tuxum 

---

32 
 
oqining  kamchiligi  bo‘lib,  uning  60  °C  dan  yuqori  haroratlarda  denaturatsiyaga 
uchrashi    hisoblanadi.    Bu    tuxum  oqini  yuqori  haroratda  kuvlanadigan  massalarda 
foydalanish imkonini kamaytiradi.