Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Qand  lavlagi
    -    qo‘rg‘oqchilikka  chidamli  ikki  yillik  o‘simlik.  Shakar  olish 
uchun rivojlanishning birinchi yildagi  ildizmevalar ishlatiladi. Ildizmevalar  massasi  
200    dan  500  g  gacha  bo‘ladi.  Ildizmeva  to‘qimalarining  hujayra    sharbatida  
saxaroza    va  boshqa    eruvchan  moddalar  mavjud.  Qand  lavlagi  ildizmevasining 
kimyoviy  tarkibi naviga, uning  etishtirish va saqlash, iqlim  va    boshqa   sharoitlarga  
bog‘liq.    Qand  lavlagi  ildizmevasida  20-25  %  quruq  moddalar  mavjud  bo‘lib, 
shundan 14-18 % saxaroza ulushiga to‘g‘ri keladi. 
Qand  lavlagi  shakar  ishlab  chiqarish  korxonaga  gidravlik  transport  yordamida 
keltiriladi.  Yo‘l-yo‘lakay  u  qisman  begona  aralashmalardan  tozalanadi.    Uni 
batamom  tozalash  yuvish    bo‘limida    amalga  oshiriladi.  Keyin  lavlagi  mayin  qipiq 
shaklida  kesiladi  va  diffuzion  sharbat  olish  uchun  (qandni  suv  bilan  ajratish) 
yuboriladi.  
Diffuzion  sharbatga shakar bilan birga ko‘pgina suvda eruvchi moddalar o‘tadi. 
Shuning uchun  diffuzion sharbat qoramtir  rangga  ega.   Sharbat bir  necha bosqichda 
tozalanadi.  Defekatsiya bosqichida (ohak suti bilan ishlov berish) ko‘pgina moddalar  
koagulyatsiyalanadi    va    cho‘kmaga  tushadi.  Saturatsiya  (karbonat  angidrid  bilan 
ishlov berish) bosqichida ortiqcha ohak mayda kristalli kalsiy karbonat ko‘rinishida 
ajratiladi  va    sharbat  filtrlanadi.    Buning  natijasida  sharbatning  qo‘shimcha 
tozalanishiga erishiladi.  Filtrlanishdan keyin sharbatga  oltingugurt ikki  oksidi bilan 
ishlov  beriladi  (sulfitatsiya).    Bunda  sharbat  bo‘yovchi  moddalardan  tozalanadi  va 
rangsizlanadi. Tozalangan sharbat bug‘latiladi, qo‘shimcha tozalanadi va undan turli 
o‘lchamlarga ega bo‘lgan shakar kristallari olinadi.  Shakar  sentrifugada kristallararo 
suyuqlikdan  ajratiladi.  Bir  vaqtning  o‘zida  kristallar  issiq  suv  bilan  yuviladi  va 
quritiladi. Metall aralashmalardan ohangrabo separatori  yordamida  tozalanangandan 
so‘nga shakar joylashga uzatiladi. 
Shakar  -  kristall  ko‘rinishdagi  saxaroza  hisoblanadi.    GOST  21  talablariga 
asosan  shakar  oq  rangli  yaltiroq,    shirin  ta‘mli,  begona  ta‘msiz  va    hidsiz  bo‘lishi,  
suvda yaxshi erishi,  bunda eritma tiniq bo‘lishi kerak. Shakar kristallari o‘lchamlari 
0,2  dan  2,5    mm    gacha  bo‘lishi,    bir  xil    tuzilishli,  aniq  qirrali,  sochiluvchan, 
yopishmaydigan  bo‘lishi  kerak.  Saxarozada  namlik  miqdori  0,15%  dan  oshmasligi 

---

267 
 
kerak.  Shakar  quruq  moddalarining    kamida  99,75%  saxarozadan  iborat  (sanoat 
uchun  qayta  ishlanadigan  shakar  uchun    99,55%    bo‘lishi  ruxsat  etiladi).  Shakar 
eritmalarining  rangi  maxsus  asbobda  aniqlanadi  va  1  shartli  birlikdan  oshmasligi 
kerak;    sanoat  uchun  qayta  ishlanadigan    shakar  uchun  1,5  shartli  birlikgacha 
bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi.  Eng katta o‘lchami 0,33 mm bo‘lgan metall aralashmalar   
1 kg shakarda 3 mg dan ko‘p bo‘lmasligi lozim.