Spirtli bijg‘ish.
Achitqilar qandni spirt va karbonat angidrid gaziga
aylanishini ta‘minlaydi. Bunda qandning molekulasi ikki molekula etil spirtiga va
ikki molekula karbonat angidrid gaziga aylanadi. Xamirda achitqilar tomonidan
unning o‘zining qandlari, kraxmaldan amilolitik fermentlar ta‘sirida hosil bo‘layot-
gan maltoza va xamirga solinayotgan shakarni bijg‘itilishi mumkin. Unning
o‘zining qandlari xamir bijg‘ishining birinchi bosqichlaridagina sezilarli o‘rin
tutishi mumkin. Xamirdagi glikoza, fruktoza va maltoza kabi qandlarning bijg‘ish
tezligi va ketma-ketligi ham turlichadir.
Oldin glukoza va fruktoza bijg‘iydi. Birgalikda mavjud bo‘lgan bu ikki
qandlardan glukozaning bijg‘ish tezligi fruktozaga qaraganda yuqoriroqdir.
Oparasiz usulda tayyorlangan xamirda unning o‘zining qandlari barchasi to‘liq
bijg‘igandan so‘nggina novvoylik achitqilari tomonidan maltoza bijg‘itila boshlaydi.
Xamirga glukoza va fruktoga aylanadigan saxarozaning qo‘shilishi natijasida,
maltozaning bijg‘ish vaqti orqaga suriladi. Bijg‘ish jarayonida achitqilarning
238
ko‘payishi sodir bo‘ladi. Xamirda achitqilarning boshlang‘ich miqdori qanchalik kam
bo‘lsa, ular miqdorining ko‘payishi shunchalik ko‘p (30-90% atrofida) bo‘ladi. Opara
va xamirning harorati qanchalik yuqori bo‘lsa, ularda kislotalilik shunchalik tez
ortadi.
Bijg‘ish natijasida bug‘doy xamiri kislotaliligining o‘zgarishi katta ahamiyatga
ega. Xamir kislotaliligining ortishi natijasida oqsil moddalarining bo‘kishi va
peptidlanish jarayonlari tezlashadi. Nonning ta‘mi va xushbo‘y hidi sezilarli tarzda
xamirda kislotalarning to‘planishi va ularning spirt kabi xamirning boshqa moddalari
bilan o‘zaro ta‘siri natijasida hosil bo‘lgan moddalarning to‘pla-nishiga bog‘liq.
Opara yoki xamirning oxirgi kislotaliligi ularning tayyorlik darajasini
bildiruvchi, nonning kislotaliligi esa, standartga asosan, uning sifat ko‘rsatkichlaridan
biri hisoblanadi.Xamirning spirtli bijg‘ishi jarayonida to‘planadigan uglerod ikki
oksidi pufakchalari xamirni g‘ovaklantirib, hajmining sezilarli darajada ortishiga olib
keladi. Ammo uglerod ikki oksidining asosiy qismi xamirni <>,
bo‘laklash va shakl berish natijasida xamirdan chiqib ketganligi sababli, bu
g‘ovaklantirish keraksiz-dek ko‘rinishi mumkin. Xamir hajmining kengayishi
natijasida bo‘kkan un zarrachalaridan hosil bo‘lgan kieykovina zarrachalari cho‘zilib
yupqalanadi. Pardalarning bundan keyingi xamirni <> va shakl berish
jarayonlarida birikishi natijasida g‘ovaklangan kleykovina karkasi paydo bo‘ladi,
bunda texnologik jarayonning hal qiluvchi bosqichlari bo‘lgan oxirgi tindirish va
pishirishda xamirning shakl va gazni saqlab qolishini ta‘minlaydi. Buning natijasida
non mag‘zi yaxshi bug‘doy noniga xos bo‘lgan kichik, yupqa pardali va bir tekis
tarqalgan g‘ovaklikka ega bo‘ladi. Xamirni <> xamir qorish mashinalari
yordamida qisqa muddatda (1,5-2,5 min) amalga oshiriladigan takroriy qorish bo‘lib,
katta hajmli mag‘zi yupqa pardali bir xil tarqalgan g‘ovaklikka ega bo‘lgan non
tayyorlashda qo‘llaniladigan texnologik tadbir. Bug‘doy xamiri odatda bir yoki ikki
marta <>.Xamirni <>ning soni va davomiyligi bir qator
omillarga bog‘liq: unqanchalik kuchli bo‘lsa, bu jarayon shunchalik ko‘p
takrorlanishi va uzoq vaqt davom etishi kerak, kuchsiz bo‘lsa kamroq.
239
Bug‘doy unidan non mahsulotlarini tayyorlashda xamirni bo‘laklash, asosan,
quyidagi bosqichlarni qamrab oladi.
- xamirni ma‘lum massaga ega bo‘lgan bo‘laklarga bo‘lish;
- bo‘laklarni dumalatish;
-dastlabki tindirish;
-mahsulotlarga oxirgi shakl berish;
-oxirgi tindirish.
Bijg‘igan xamirning haddan tashqari turushlanishini oldini olish uchun uni 30-
40 minut oralig‘ida bo‘laklash lozim. Xamirni bo‘laklarga bo‘lish. Bijg‘igan xamir
bo‘laklovchi ma-shina ustidagi bunkerga kelib tushib, uning tagidagi tirqishidan
shiber yordamida bo‘laklovchi mashina voronkasiga tushadi. Voronkada xamirning
doimiy sathi saqlanib turishini ta‘minlash, bo‘laklashning aniq bo‘lishiga va
mashinani boshqaradigan ishchining vaqtini tejashga olib keladi. Bo‘laklovchi
mashinada xamir ma‘lum bir bosimda siqiladi va aralashtiriladi, bu esa xamir
zichligining barqarorligini va bo‘laklash aniqligining oshishini ta‘minlaydi. Xamirni
o‘lchov cho‘ntaklariga uzatish (bosim ostida) shneklar, porshenlar, vallar, kuraklar
yordamida amalga oshiriladi. Donalik non va non mahsulotlari ishlab chiqarishda
qo‘llaniladigan bo‘laklovchi mashinalar xamirni 2,5% aniqlikda bo‘laklashni
ta‘minlashi shart. Donalik non massasidan chetga chiqi-shiga pishirish va saqlashdagi
sarflar ham ta‘sir qilganligi tufayli bo‘laklovchi mashinalar xamirni 1.5% aniqlikda
bo‘laklashi kerak. Novvoylik sanoatida qo‘llaniladigan dumalativchi T1-XTN,
XTO, T1-XTS mashinalarining ishchi organi bo‘lib, asosan, konussimon idish va
unda joylashgan qo‘zg‘almas spiralsimon nov hisoblanadi.
240
Xamir zuvalalarini oxirgi tindirish. Oxirgi tindirish jarayonida xamir
bo‘laklarida bijg‘ish davom etadi. Bunda ajralib chiqqan uglerod ikki oksidi xamirni
g‘ovaklantirib, hajmini oshiradi. Shakl berilgan xamir zuvalalarining tindirish
davomiyligi ularning massasi, tindirish sharoitlari, xamir retsepturasi, unning
xossalari va boshqa omillarga ko‘ra keng chegaralarda (25 dan 120 minutgacha)
tebranib turadi. Havo haroratini 80-85% nisbiy namlikda 30 dan 40˚C gacha oshirish
tindirish davomiyligini 23-25% ga qisqartiradi ―Issiq non‖ do‘koniga ega kichik
novvoyxonalarda xa-mirni bo‘laklash. Bugungi kunda ko‘pgina kichik
novvoyxonalarda xamirni bo‘laklash, dumalatish, xamir bo‘laklariga aniq bir shakl
berish ―Vinkler‖, ―Ekmasan‖ yoki boshqa firmalar jihozlari kompleksiga kiruvchi
bo‘laklash mashinalarida amalga oshiriladi.
Bulardan gidravlik xamir bo‘laklovchi mashina, uzunchoq (batonsimon) shakl
beruvchi mashina ―BISTRO‖tasvirlangan.
241
Nonning namligi uning energetik qiymatiga ta‘sir etuvchi asosiy omillardan
biridir.Namlikning oshishi bilan nonning energetik qiymati pasayadi. Non
tayyorlashda qanchalik ko‘proq yog‘ qo‘llanilsa, mahsulotning energetik qiymati
shunchalik ortadi.Bir sutkada turli non mahsulotlaridan 500 gr miqdorda
iste‘molqilinganda inson organizmining energiyaga bo‘lgan ehtiyojini 40-42%,
oqsillarga-43%, shu lumladan, o‘simlik oqsillariga 97%, kraxmalga 52%, qandlarga-
19%, ballast moddalarga (gemiselluloza va sellulozaga-79%), almashinmaydigan
aminokislotalardan lizinga-28%, metioninga-19%, mineral elementlardan kalsiyga-
13,1%, vitanimlarga-24-50% ga qondiradi. Mamlakatimizning ayrim hududlarida
buqoq kasalligining (qalqonsimon bez kasalligi) oldini olish uchun nonni yod bilan
boyitish keng qo‘llaniladi. Bu maqsad uchun toza yod preparatidan yoki yodga boy
dengiz karamidan foydalaniladi.
242
Non mahsulotlarining sifati tegishli me‘yoriy hujjatlar (GOST,TSH, O‘zDSt)
talablariga mos kelishi kerak. Meyoriy hujjatlarda xomashyoning sifati, unning navi,
mahsulotni pishirish usuli va massasi, uning organoleptik, fizik-kimyoviy va
mikrobiologik ko‘rsatkichlariga talablar keltirilgan.Nonning organoleptik sifat
ko‘rsatkichlariga uning tashqi ko‘ri-nishi (shakli, yuzasining holati va rangi ),
mag‘zining holati (pishganligi, yangiligi, g‘ovakligi, elastikligi), ta‘mi vahidi kiradi.
Mahsulotning shakli to‘g‘ri, yuqori qobig‘I qavariq, yuzasi silliq, yoriqlar-siz,
yaltiragan, mag‘zi pishgan, elastik, yaxshi va bir tekis g‘ovak-langan, ta‘mi va hidi
nomiga xos, begona ta,m va hidsiz bo‘lishi kerak. Asosiy fizik-kimyoviy mag‘zining
namligi, kislotaligi, g‘ovakligi hamda qand va yog‘nong miqdori kiradi. Namlikning
miqdori mahsulotning oziqaviy qiymatini belgilaydi va iqtodiy ahamiyatga ega.
Bug‘doy unidan tayyorlangan turli nonbulka mahsulotlari uchun mag‘zining namligi
32-48% ni, javdar noni uchun 48-51%. Nonning kislotaligi uning ta‘mini belgilaydi
va texnologik jarayonni aniq olib borilganligi to‘risida dalolat beradi. Javdar
nonlarining ayrim turlari uchun kislotaliligi 9-12˚ ni, bug‘doy unidan tayyorlangan
non-bulka mahsulotlariniki -2-6˚ ni tashkil qiladi.Mag‘izining g‘ovakliligi non
hajmini, ayniqsa, uning organizm tomonidan hazm bo‘lashini belgilaydi. Namligi
past, yaxshi bijg‘imagan xamirdan hamda nuqsonli undan tayyorlangan non mag‘zi
zichroq, kam g‘ovaklangan bo‘ladi. Nonning g‘ovakliligi 42% dan boshlab (jaydari
243
javdar unidan) to 70-72% (bug‘doy unidan pishirilgan mahsulotlar, naviga ko‘ra) va
undan yuqori qiymatlarni tashkil qilishi kerak. Mikrobiologik talablar oziq-ovqat
mahsulotlarining xavfsizlik mezonlarini qamrab olib, ularga binoan toksik (zaharli)
elementlar, mikotoksinlar, pestitsidlarning miqdori chegaralangan me‘yorlardan
oshmasligi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |