Buxoro muhandislik-texnologiya instituti buxoro davlat universiteti

12.5. Ijodiy xayol:
5-xayolini boshqara oladi, tafakkur orqali yangi-yangi obrazlarni o’ylab topadi, mavhum narsalardan aniq narsalarni keltirib chiqaradi, ayrim fantaziyalardan kashfiyotlarni keltirib chiqarishi mumkin, aktiv va tasavvur xayoli kuchli;
4- mustaqil ravishda yangi obrazlar yarata oladi;
3- aktiv va passiv (shirin) xayol turlari tez-tez almashinib turadi;
2-xayolidagi salbiy illatlarni boshqara olmaydi;
1- real hayot va real imkoniyatlariga to’g’ri kelmaydigan xayollarga juda ko`p beriladi.
13. Shaxs tuzilishining biologik asosi
Shaxs tuzilishining biologik asosi, avvalo, oliy asab faoliyatining o`ziga xos sifatlari «kuchi», «harakatchanligi» va «muvozanatlashganligi» bilan bevosita bog’liqdir. I.P.Pavlov o`zining ko`p yillik tadqiqotlarida buni har tomonlama asoslab bergan, demak, o`quvchilarning xulq-atvori, qabul qilishi, odamlarga munosabati va o’quv topshiriqlarini qay darajada bajara olishi ko`p jihatdan ularning asab tuzilishi sifatiga, aniqrog`i yuqorida aytilgan uchta sifatning (kuchi, harakatchanligi va muvozanatlashganligi) shakllanganlik darajasiga ham bog’liq ekan, o’qituvchi esa, o`z о`quvchilaridagi bunday o`ziga xos sifatlarni bilish va shu asosda ish tutishi lozim.
13.1. Asab jarayonlari xususiyatlarining kuchiga, ya’ni asab sistemasining kuchli qo`zg’ovchilariga chegaradan tashqari tormozlanishga uchramasdan, uzoq vaqt bardosh bera olish qobiliyati kiradi. Qat’iy va uzoq vaqt davom etadigan qo`zgalish jarayoni hosil qiladigan qo`zg’ovchilar kuchli qo`zg’ovchilar deyiladi. Bunda inson narsa va hodisalarni tez qabul qila oladi va uzoq muddatda ular haqida chuqur fikrlay oladi, tegishli xulosalar chiqarishga qodir. Ushbu holat yorqin va hamisha namoyon bo’lib turadigan kishilarga eng yuqori ball - 5 ball yoki 4 ball hisoblanadi. Asab i qo`zg’alishining o`rtacha darajasiga 3 ball, nisbatan past darajada bo`lishiga esa 2 yoki 1 ball qo`yilishi mumkin.
13.2. Asab jarayonlarining ikkinchi xususiyati - ularning harakatchanligi, ya’ni asab sistemasining, hayot sharoitlarining talabiga ko’ra qo`zg’alish jarayoni tormozlanish jarayoni bilan va, aksincha, tormozlanishni qo`zg’alish bilan tez almashtira olishidir. Bunda insonning epchilligi, ishbilarmonligi, har qanday vaziyatda sharoit talabiga tez moslasha olishi ko`zda tutiladi. Jarayonni baholashda ham eng yuqorisi 5-4 ball va quyisi 2-1 ball hisoblanadi;