Buxoro muhandislik- texnologiya instituti

Urf bo’lgan xulq - moda bo’lgan narsalardan foydalanish hatti-harakatlari.
Moda bir qancha jarayonlardan tashkil topgan:

1. 
   Modani ishlab chiqarish
   
2. 
   Tarqalish
   
3. 
   Iste’mol qilish
   

SHuni ta’kidlash kerakki, hamma vaqt ham modeler yaratgan barcha narsalar ham urf bo’lavermaydi. Faqat omma o’rtasida ijobiy qabul qilingan narsalargina urfga kirishi mumkin. Modaning keng tarqalishiga siyosiy arboblar, mashhur kishilar, go’zal insonlar ko’maklashadilar. Keng ommaga mo’ljalanmagan narsalar yuqori moda hisoblanib, faqat davlat arboblari, qirol va qirolichalar va badavlat insonlar uchun bir ekzemplyarda tayyorlanadi.
Moda iste’molchilari tarkibi. Modaning omma o’rtasida tarqalishi turlicha kechadi. Buning sabablari: kishilarning yangilikni turlicha qabul qilishlari, daromad miqdori bo’lishi mumkin.
Ishlab chiqaruvchilar yangi tovarlar yaratishda uni kim birinchilardan bo’lib xarid qilishi mumkin savoliga javob izlaydilar. YAngilikni qabul qilishiga qarab iste’molchilarni quyidagicha guruhlash mumkin:³²
“Novatorlar” (“kashshoflar”, “sinovchilar” va h.zo.) - bu eng kichik guruh bo’lib, ular yangiliklarni sinab ko’rishga tavakkal qilishadi. Ular nazorat guruhlari tarkibida bo’lib, atrofdagilarga kuchli ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega. Novatorlar nafaqat mashhur kishilar, ular qarindoshlari, qo’shnilari, do’stlari oldida gap-so’zlardan qo’rqmasdan yangilikni sinab ko’rishga tayyor iste’molchilardir.
“Sardorlar” - atrofdagilar ularni hurmat qilishadi. Ular hammani orqasidan ergashtiradi, ammo xavfli sinovlardan qochishadi. Sardorlar yangiliklar orasidan jamiyat yuqori ehtimollik bilan ijobiy qabul qiladigan turlarini ajratib oladilar. Ular tomonidan o’zlashtirilgan yangilikni ommaviylashishiga ishonish mumkin.
“Erta qabul qiluvchilar” – bu “zamonaviy kishilar” ning asosini tashkil etadigan iste’molchilardir. Bu guruh yangi iste’molni qabul qilishi bilan tovarni modaning ob’ekti deb atash mumkin bo’ladi.
“Kech qabul qiluvchilar” (“ishonchsizlar”, “konservatorlar”) - ular “hammaga o’xshagan” bo’lishga intiladilar. Ko’pchilik yangilikni qabul qilgandan so’ng, konservatorlarning bu tovarni iste’molga kiritishdan boshqa iloji qolmaydi. Lekin bunda ular modaga intilmaydilar, balki boshqalardan ajralib qolishdan qo’rqadilar.
“Orqada qoluvchilar” – ularning hulqi urf-odatlarga qaratilgan. “Orqada qoluvchilar” ham kashshoflarga o’xshaydilar, ularni atrofdagilarning fikri qiziqtirmaydi. Ular boshqalardan ajralib turishni yoqtiradilar, faqat buni modani inkor etgan holda amalga oshiradilar. “Orqada qoluvchilar” hattoki qariliklarida ham yoshliklaridagi urf bo’lgan xulqni namoyon etadilar.
SHunday qilib, har bir iste’molchi modaga turlicha yondashadi va bu uning iste’molchilik xulq-atvorida namoyon bo’ladi.