Buxoro davlat universitetining

 
4.1.2. Qo
‘
shimcha morfemalarning ayrim xususiyatlari
Qo‘shimcha mustaqil qo‘llanmaydigan, ammo o‘zakka qo‘shilib 
uning leksik va grammatik xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan har xil 
ma’nolarni ifodalashga xizmat qiladigan morfemadir. 
Qo‘shimchalar tashqi tomonlari, ma’nolari, vazifasi va qo‘llanishi 
jihatidan bir qancha xususiyatga ega. 
Qo‘shimchalar tashqi tomondan fonetik strukturasiga ko‘ra bir 
unli (tinch+i), bir undosh (tila+k, tuga+l), unli va undosh (daftar+im), 
undosh va unli (xato+si), undosh - unli -undosh (yaxshi+lik) va 
boshqalarga bo‘linadi. 
Qo
‘
shimchalarning kelib chiqishi. 
Bu hodisa so‘zlarning 
taraqqiyot yo‘li bilan bog‘liq.
1. Qo‘shimcha mustaqil so‘zdan kelib chiqqan (boradigan - borib 
turgan -turgan - digan; -dir2. Bir qo‘shimchaning fonetik varianti bora-bora ma’no va vazifa 
jihatidan farqlanib ikki qo‘shimcha tug‘ilgan (-gan sifatdosh uchun, -
qin ot va sifat uchun: qochqin, toshqin, qizg‘in, yong‘in). 
3. Bir qo‘shimchaning urchib, ikki qo‘shimcha bo‘lib ketishi: 
kitobcha (kichik kitob), mingtacha (taxmin: -cha urg‘usiz). 
4. Qo‘shimchalarning qo‘shilishidan (-chilik: mo‘lchilik, -
garchilik: yog‘ingarchilik). Ko‘pgina qo‘shimchalarning paydo bo‘lish 
yo‘llari hali aniq emas. 
Boshqa tillardan ham qo‘shimchalar olinadi (-zor, -bon, -don tojik 
tilidan olingan). 
Prefikslar haqida. 
Qo‘shimchalar o‘zbek tilida suffiks 
xarakteridadir. O‘zak ketiga qo‘shiladi. Prefikslar boshqa tillardan 
kirgan (antifashist, beish, noto‘g‘ri kabi). Qop-qora, kap-katta kabi 
so‘zlarning bosh qismi (qop, kap) prefiks emas. Ular aslida o‘sha 
o‘zakning bir qismining takrorlanishidir. O‘zbek tilida infiks (o‘zak 

---

193 
ichiga qo‘shiladigan qo‘shimcha) yo‘q. Demak, qo‘llanish o‘rniga 
ko‘ra qo‘shimchalar ikkiga bo‘linadi: suffikslar va prefikslar.