Buxoro davlat universiteti qo’lyozma huquqida

        Gul  bosib  quritilgach,  termoishlov  (130

0

C  dan  yuqorida,  5  min) 

paytida  emulsion  quyultiruvchining  tashkil  etuvchilari  uchib  ketadi.  Shu 

sababli  yuvishga  hojat  qolmaydi.  Benzinsiz  pigmentli  gul  bosish  usuli 

yaratilgan, bunda uch komponentli akril kislota hosilalarining sopolimerlari 

ishlatiladi.  Bu  moddalar  ham  bo’yoq  tarkibidagi  polifunksional  moddalar 

va sellyuloza makromolekulalari bilan kimyoviy o’zaro ta’sirga kirishadi. 

 Pigmentlar  yordamida  ajoyib  rangdor  oltin  va  kumushsimon  gullar 

hosil  qilish  mumkin.  Pigmentlarning  kamchiligi:  quruq  va  namli 

ishqalanishga ranglar, ayniqsa, to’q ranglarda mustahkam emas. 

                   

 

 

                                                                                      

 

                                                                                                   Jadval 3.8. 

Pigment gul bosish bo’yog’i tarkiblari va miqdori 

Tarkib 

Miqdor, g/kg 

I 

II 

Pigment (pasta)  

25-100 

25-100 

Emulsion quyultiruvchi 

640-700 

- 

Emulsion quyultiruvchi va lateks 

- 

765-870 

Lateks SKS-65- GP 

75-100 

- 

metazin 

75-100 

75-100 

NH

4

Cl (25%) 

25 

25 

NH

4

OH (25%) 

5-10 

5-10 

           

 

 

 

68 

           3.3.1.  Dispers bo’yovchi moddalar bilan gul bosish 

Dispers  bo’yovchi  moddalar  poliefir  va  atsetat    tolali  matolarga, 

nitron    va  kamroq  poliamid  tolali  matolarga  gul  bosishda  ishlatiladi.  Gul 

bosish uchun nurbardoshligi yuqori va harorat ta’siriga chidamli bo’yovchi 

moddalar ishlatiladi. Gul bosish texnologiyasi: 

 gul  bosish 



quritish



bo’yovchi  moddani  tolaga  bog’lanish



  yuvish



 

quritish    jarayonlaridan  iborat.  Gul  bosish  bo’yog’i  tarkibi  tola  turiga  va 

rang singdirish  usuliga bog’liqdir. Masalan, asetat tolali  materiallar  uchun 

quyidagi tarkiblar ishlatiladi.  

    Quyultiruvchi  sifatida  natriy  alginat,  karboksimetilselluloza,  tragant  va 

ularning  aralashmasi  ishlatiladi.  Poliefir,  poliamid  va  triatsetat  tolalariga 

gul bosilganda bo’yoq tarkibiga tola massasiga nisbatan 0,3-2% miqdorida 

intensifikator (benzoy, salitsil kislota, xlor) .  

3.4. Yakunlovchi pardozlash jarayonining bosqichlari 

    Tayyor  mahsulotning  uzoq  muddat  xizmat  qilishi,  ko’rkam  va  bejirim 

bo’lishi,  o’z  shaklini  uzoq  muddat  saqlay  olishi  kabi  sifatlarini 

ishlatiladigan  to’qimachilik  materiallarining  xossalari  belgilaydi,  o’z 

navbatida  to’qimachilik  materiallarining  sifati,  tashqi  ko’rinishi  va 

xossalarini yakunlovchi pardozlash belgilaydi.  Oxirgi pardozlash  shunday  

texnologik    jarayonlar  yig’indisidan  iboratki,  unda  to`qimachilik 

mahsulotlarning,  sifatini  yaxshilash  uchun  tashqi  chiroyli  tovar  ko`rinishi 

berish,  standartga mos en berish, istemolchini didini ta`minlash va boshqa 

ba`zi xususiyat berish kabi jarayonlar bajariladi. 

     To`qimachilik  mahsulotlari  kerakli  texnologik  bosqichlardan  o`tgandan 

keyin,  oxirgi  pardozlash  jarayoniga  o`tadi.  Bu  yerda  to`qimachilik 

mahsulotlarini tayyorlash tugatilib  rasmiylashtiriladi. 

     Oxirgi  pardozlash  jarayonida  matoga    turli    xususiyat    (ipakdek 

tovlanish, yaltillash, yumshoq vors berish va h.k)  berib, yaxshi fazilatlarga 

ega 

bo`ladi. 

 

Sellyuloza 

tolasidan 

tayyorlangan 

matoga 

kam 

g’ijimlanadigan  va  suvga    kirishmaydigan    xususiyat  beriladi.  Sintetik 

 

 

 

69 

tolalarda  tayyorlangan  matolarni  antistatik  mahsulotlar  bilan  ishlov 

beriladi. 

     To`qimachilik 

matolariga 

 

oxirgi 

pardozlashda 

beriladigan 

xususiyatlarning  ko`pligi  sababli  bajariladigan  jarayonlar  ikki    guruhga 

bo`linadi: fizika-mexanikaviy va kimyoviy. 

     Fizika-mexanikaviy   jarayonga  qirqish,    pat  berish,  enni  kengaytirish, 

dazmollash, presslash va boshqalar kiradi. 

Yakunlovchi  pardoz  berish  uchun  ishlatiladigan  jarayonlarni 

barchasini ikki xilga bo`lish mumkin: 

1.  Mexanik yakunlovchi pardoz jarayonlari 

2.  Kimyoviy yakunlovchi pardoz jarayonlari 

Kimyoviy yakunlovchi pardoz berish jarayoniga quyidagilar kiradi: 

1.  G’ijimlanishga qarshi pardoz 

2.  Kirishishga qarshi pardoz. 

3.  Olovga chidamlilik uchun pardoz 

4.  Suvni itaruvchi pardoz 

5.  Ifloslanishga qarshi pardoz va boshqalar. 

Ana shu kimyoviy pardoz berish uchun  ishlatiladigan moddalarning 

umumiy nomi appret deyiladi.       

3.5. Gul bosish jarayonida karboksimetilkraxmal va poliakrilatlar  

asosida aralash quyuqlovchilar olish 

Hozirgi 

vaqtda 

aktiv 

bo’yoqlar 

uchun 

asosan 

aralash 

quyuqlashtiruvchilarga 

e’tibor 

qaratilmoqda. 

Haqiqatdan 

ham 

karboksimetilkraxmal 

va 

sintetik 

akril 

polimerlar 

aralashmasi 

keng 

qo’llanilmoqda.  Chunki    tabiiy  quyuqlashtiruvchi  moddalar  juda  qimmat    va 

bakteriyalarga beriluvchan. 

Ilmiy    ishda  O’zbekiston  Respublikasida  ishlab  chiqariladigan  mahalliy 

xomashyo asosidagi aralash quyuqlashtiruvchilar yaratish borasidagi tadqiqotlar 

keltirilgan.  Qo’yilgan  masalalar  yechimi  uchun  guruch  kraxmali  va  sintetik 

akrilatlar asosidagi quyuqlovchilarning har xil tarkibli qatorini oldik.  

 

 

 

70 

     Ushbu  tadqiqotning  maqsadi  gul  bosish  bo’yog’i  quyuqlovchilari  sifatidagi 

OAJ  Navoiyazot kombinatida  ishlab chiqariladigan sintetik akril polimerlar  va  

karboksimetilkraxmal  (KMK)  effektivligi  va  yaroqliligiga  baho  berish  edi  va 

ular  asosida  aktiv  bo’yoqlar  uchun  iqtisodiy  samarali  past  konsentratsiyali 

quyuqlashtiruvchilar tarkibini ishlab chiqish hisoblanadi. [56] 

Tadqiqot maqsadi, aralash quyuqlashtiruvchilarning pH muhitini o’rganish 

va  taqqoslash  hisoblanib,  ular  asosida  gul  bosish  bo’yog’i  shuningdek, 

pardozlangan  matoning  fizik-mexnik  ko’rsatkichlarini  o’rganish  hisoblanadi. 

Ishda  tarkibida  ishlab  chiqarilgan  monoxlortriazin  bo’yoqlari  ishlatiladi.Paxta 

tolali  matolarga  gul  bosishda  muhim  rolni  quyuqlovchilar  va  gul  bosish 

bo’yog’ining  pH  i  muhim  rolni  o’ynaydi.  Bosma  bo’yoq  aktiv  bo’yoq, 

quyultiruvchi,  ludigol,  mochevina,  ishqoriy  agent  NaHCO

3 

ni  aralashmasidan 

iborat.  Mochevina  va  NaHCO

3 

tola  bilan  bo’yoqni  fiksatsiyasida  muhit 

vazifasini  bajaradi.  Mochevinani  bosma  bo’yoqqa  aktiv  bo’yoqlarning 

eruvchanligini  oshirish  uchun  qo’shiladi.  Ludigol  –  kuchsiz  oksidlovchi 

hisoblanadi  va  bosma  bo’yoq  tarkibiga  zirelnik  va  hattoki,  sellyuloza  tolasi 

muhitini aktiv bo’yoqlarga destruktiv ta’sirini oldini olish uchun ishlatiladi.  

       Ishda  aralash  tolalar  va  bosma  bo’yoqning  pH  muhiti  shuningdek, 

pardozlangan  matolarning  fizik-  mexanik  xossalari  (uzilishga,  terga  bo’lgan 

mustahkamlik,  qattiqlik)  o’rganildi.  Quyuqlashtiruvchi  aralashmalar  asosida 

bosma 

bo’yoq 

qatori 

karboksimetilkraxmal 

(KMK), 

gidrolizlangan 

poliakrilonitril  (K9  Uniflok),  gidrolizlangan  akrilemulsiyasi  (GAE)  va 

poliakriloamid    (PAA).  O’zini  xususiyatini  saqlagan  holda  bularning  har  biri 

aktiv  bo’yoqlar  bilan  va  shunday  tarkibli  aralashmalar  noqulayliklarni  yenga 

olish  holatlari  aniqlangan.  Bosma  bo’yoq  pH  i  10-10,5dan  yuqori  bo’lmasligi 

kerak.[57] 

Paxta-  nitron  asosidagi  matoga  gul  bosishda  quyudagi  quyultiruvchilarning  pH 

ko’rsatkichlari aniqlandi (jadv.).  

Jadval 3.9. 

Quyultiruvchilar va bosma bo’yoqlarning рН ko’rsatkichining o’zgarishi 

 

 

 

71 

Quyultiruvchilar 

Quyultiruvchining va bosma bo’yoqning рН  

Quyultiruvchining рН  

bosma bo’yoqning  рН  

Маnuteks (2,5%) 

рН=8 

рН=10,5 

Solvitoza (6%) 

рН=8,5 

рН=10 

КМК 

рН=9 

рН=10,5 

PАА 

рН=10 

рН=10.5 

GIPAN (К9) 

рН=11,5 

рН=11,5 

UNIFLOK 

рН=12,5 

рН=13,5 

GАE 

рН=8,5 

рН=10,2 

Aralash quyultiruvchilar 

1.КМК –PАА-GАE 

рН=8,5 

рН=10 

2. КМК–К9-GАE 

рН=9,5 

рН=10,5 

3. КМК –uniflok-GАE 

рН=9,5 

рН=10,5 

 КМК- karboksimetilkraxmal; GАE-gidrolizlangan аkril emulsiyasi;  

GIPAN- gidrolizlangan poliakrilonitril; PАА-poliakrilamid. 

      Jadvaldan  ko’rinib  turibdiki,  quyultiruvchining  рН  ko’rsatkichi 

manuteks, КМК larda 8-8,5 ga teng. Bosma bo’yoqning рН miqdori 10-10,5. 

КМК  va  аkrilаtlar  asosidagi  aralash  quyultiruvchining  pH  ko’rsatkichi  8,5 

quyuqlovchi  va  sintetik  akrillar  mochevina  miqdorini  va  NaHCO

3 

ni  ikki 

marta  kam  sarflaydi  hamda  pardozlangan  matolarning  mustahkamligi  va 

fizik-mexanik  ko’rsatkichlarini  yaxshilashni  ta’minlaydi[58].  Shundan  kelib 

chiqib,  quyuqlovchilar  aralashmasi  asosida  bosma  bo’yoq  yaratish 

texnologiyasi ishlav chiqildi(3.5-rasm) 

 

 

 

72 

 

3.5- rasm. Quyultiruvchilar aralashmasi asosida bosma bo’yoq olish texnologiyasi 

 

3.5.-rasmdan  ko’rinib  turibdiki,  1-reaktorda  kraxmal  va  monoxlorsirka 

kislotasining  Na  tuzi  bilan  modifikasiyalanib  2-reaktorga  solinadi.  So’ngra 

2-  reaktorga  sintetik  akril  polimerlari  (GAE  va  uniflok)  qo’shiladi.  Ludigol 

va mochevina issiq suvda eritilib soda bilan aralshtiriladi. Tayyor aralashma 

3-reaktorga  sovutish  uchun  yuboriladi,  so’ngra  4-reaktorda  quyuqlovchi  va 

bo’yovchi modda aralashtiriladi va gul bosish mashinasiga yuboriladi.  

   KMK  va  sintetik  polimerlar  asosida  tayyorlangan  quyuqlovchilar 

aralashmasi  ho’l  ishlovlarga  bo’lgan  bo’yoqlarning  mustahkamligi  va 

uzilishga  bo’lgan  mustahkamligini  ta’minlaydi.  Shunday  usul  bilan  KMK-

uniflok-PAA  va  KMK-uniflok-GAE  asosidagi  quyultiruvchilar  aralashmasi 

yaxshi  bosma  xususiyatlarga  ega.  U  rang  ajralishi,  qattiqligi  va  bosma 

rasmlarning 

yuvilishga 

mustahkamligi 

an’anaviy 

ishlatiladigan 

quyultiruvchilar  imprint  va  solvitozlar  bo’lgan  quyuqlashtiruvchilardan 

o’tadi[59].  

    Ushbu  ishning  maqsadi,  quyuqlashtiruvchi  sifatida  to’qimachilik  yoki 

sanoat  chiqindilaridan  olinadigan  GAE,  uniflok  va  KMK  ni  dispers 

bo’yoqlar bilan paxta+nitron gazlamalarga gul bosish jarayonida tatqiq etish 

hisoblanadi.  Dispers  bo’yoqlar    boshqa  barcha  sinf  bo`yoqlaridan  farqli 

 

 

 

73 

ravishda    hosil  bo’ladigan  tasvirlarni,  ayniqsa,  yuvilish  jarayoniga  yuqori 

barqarorlikni  ta’minlovchi kovalent kimyoviy bog’lar hosil qilish yo’li bilan 

tolali materiallar bilan o’zaro ta’sirlashadi.    Bo’yoqning xarakteridan qat’iy 

nazar  gul bosishda ishlatiladigan bo’yoq qat’iy bir quyuqlikka  ya’ni matoda 

rasmlarning  aniq  konturlarini  olish  uchun  kerak  bo’ladigan    va  shu  bilan 

birga    gul  bosish  vali  gravyurasini  yaxshi  namlantiradigan  bo’lishi  kerak. 

Bo’yoq  gravyuraning  shaklini  oson  qabul  qilishi,  undan  oson  ajralishi  va 

ma’lum  deformatsiyalanish  qobiliyatiga  ega  bo’lishi  (bu  ayniqsa,  chiziqli 

rasmlar  uchun  ahamiyatli)  shart.  Bo’yoq  matoda  oqib  ketmasligi  va 

rasmning  aniq  konturlarini  berishi  kerak,  shuningdek,  matoning  ichiga 

singishi kerak. [60]   

    Yuqorida  aytilganidek,  quyuqlashtiruvchi  –  gul  bosishda  bo’yovchi 

moddalarining  asosiy  komponentlaridan  biri  hisoblanadi.  Ancha  qimmat 

quyuqlashtiruvchilar  qatoriga  o’simlik  mahsulotlari,  ayniqsa,  kraxmal                     

(bug’doy,  guruch,  kartoshka)  uning  hosilalari  (kraxmalning  oddiy  va 

murakkab efirlari)  va uning destruksiya mahsulotlari (dekstrin). Roj daraxti 

mevasining  uni  va  diara  boshoqlari  va  uning  hosilalari,  alginatlar,  o’simlik 

kamedisi  va  tragantlar  kiradi.  Zamonaviy  gul  bosish  texnologiyasida  quruq 

moddaning  kam  konsentratsiyasida  ham  gul  bosish  bo’yog’ining  yuqori 

qovushqoqligini  ta’minlovchi  maxsus  quyuqlashtiruvchilar  asosiy  rol 

o’ynaydi[61].(3.10-jadval) 

                                                                                                

 

  Jаdval 3.10. 

Quyuqlovchilar yordamida pardozlangan matolarning fizik-kimyoviy 

ko’rsatkichlarining o’zgarishi 

 

 

Miqdori 

Matoning 

Uzilishga 

Rang mustahkamligi (ball) 

 

 

 

74 

Quyultiruvchilar 

g/kg 

qattiqligi, 

mkН·sm

2

 

chidamliligi, 

мм Н  

 

Yuvishga  

(DS 

9733.483) 

Ishqalanishga 

(DS 9733.27- 83) 

Terga 

(DS 9733. 

6-83) 

Quruq  

Ho’l  

tanda 

arqo

q 

KMS 

25 

9324 

294 

196 

5/5/5 

5/5 

5/4/5 

5/4/5 

Imprint 

60 

12780 

291 

193 

5/4/4 

5/3 

5/4/4 

4/4/4 

КMК 

80 

12650 

288 

192 

5/4/4 

5/3 

5/4/4 

5/4/4 

КМК-К9 

30:30 

11450 

291 

193 

5/4/5 

5/4 

5/4/5 

4/4/5 

КMК uniflok 

30:30 

10317 

292 

194 

5/4/5 

5/4 

5/4/5 

5/4/5 

КMК –PАА 

30:30 

10356 

291 

192 

5/4/5 

5/4 

5/4/4 

5/4/4 

КMК –GАE 

30:30 

10224 

292 

194 

5/4/5 

5/4 

5/4/5 

5/4/5 

КМК –uniflok-

GАE 

40:20:10 

9387 

292 

195 

5/45 

5/5 

5/5/4 

5/5/4 

КМК- karboksimetilkraxmal; GAE-gidrolizlangan akril emulsiyasi; 

GIPAN-   gidrolizlangan poliakrilonitril; PAA-poliakrilamid 

        Yuqorida  aytilganlarni  inobatga  olib,  biz    tomonimizdan    mahalliy 

ikkilamchi xom ashyodan KMK olish texnologiyasi ishlab chiqarildi va uni 

matoga    gul  bosish  jarayonida  qo`llash  imkoniyatlari  o’rganildi.    Ishlab 

chiqilgan  texnologiya  bo’yicha  olingan  KMK  quyidagi  sifat 

ko’rsatkichlariga  ega;  sochiluvchan; oqdan to qaymoq ranggacha  bo’lgan  

kukunsimon,  suvning  massa  ulushi  10%  dan  ortiq,  karboksimetil  guruhlar 

bo’yicha    almashinish  darajasi    0,80-0,85  atrofida;    asosiy  moddaning 

massa  ulushi  50-55%  atrofida,  polimerlanish  darajasi  550-850;  suvda 

eruvchanligi  98-99,4%  dan  kam  emas;  KMK  ning  massa  ulushi  1%  

bo`lgan suvli eritmaning vodorod ko’rsatkichi ( pH)  9-10 chegaralarida.  

 

 

 

75 

KMK  ni  gul  bosish  jarayonida  aktiv  bo’yoqlar  bilan  qo’llash 

imkoniyatlarini  o’rganish  maqsadida  quyuqlashtiruvchi  tabiatini  bosilgan 

rasmning  sifat  ko’rsatkichlariga  ta’sirini  aniqlash  bo’yicha  tadqiqotlar 

o’tkazildi.  Faol  bo’yoqlar  bilan    gul  bosishni  bo’yoqni    ikki  usulda  

fiksatsiyalash  bo’yicha  o’tkazildi.    Termofiksatsiya  usuli  bo’yicha  

mochevina suvda eritiladi va eritma 70

0

C gacha qizdiriladi. Olingan  eritma 

aralashtirib  bo’yoq  bor  stakanga  quyiladi.  So’ngra  mochevinali  bo’yoq 

eritmasi    aralashtirilgan  holda    quyuqlashtiruvchiga  kiritiladi.  Gul  bosish 

bo’yog’ni  ishlatishdan  oldin  sovutiladi  va  suvda  eritilgan    Na

2

CO

3

 

qo’shiladi. Gul bosish bo’yog’i yana qaytadan yaxshilab aralashtiriladi. 

Gul  bosishdan  keyin  namuna  qo’yilgan    maxsus    siljuvchi    ramkani 

quritish  shkafiga    qo’yiladi.  Termofiksatsiya  180

0

C  da  2  minut  davomida 

o’tkaziladi, keyin yuviladi. Namuna dastavval sovuq suvda, so’ngra  esa iliq 

suvda  ehtiyotlik  bilan  mato  yuzasidan  gul  bosish  bo’yog’ining  ortiqchasi  

yuviladi. Oxirida mato issiq suvda issiq ( 80-90

o

C)  eritmada  SAM (2g/l) va 

qaytadan issiq va sovuq suvda yuviladi.   Bir fazali bug’latish usuli bo’yicha 

faol  bo’yoqni  gul  bosish  bo’yog’iga  mustahkamlash  quyidagi  retsep 

bo’yicha  tayyorlanadi,  gr  :  mochevina  10;  suv  (ml)  34,5;    bo’yoq  3; 

quyultiruvchi 50; ludigol 1;  Na

2

CO

3

  1,5. [62] 

3.5.1. Gul bosish jarayonida karboksimetilsellyuloza va poliakrilatlar asosida 

aralash quyuqlovchilar olish 

        Gul  bosish  bo’yog’i  komponenetlarini  qo’shish  tartibi  oldingi  variantda 

keltirilgandek  bo’lib,  yagona  farqi  bo’yoq  va  mochevina  eritmasi  tarkibida 

avvaldan  kuchsiz  oksidlovchi  saqlovchi  –  lutigol  quyultiruvchiga  kiritiladi.  Gul 

bosgandan keyin mato quritiladi, 10 daqiqa davomida bug’lantiriladi va yuqorida 

ko’rsatilgan    tartibda  yuviladi.  Quyultiruvchi  sifatida  natriy  alginat,  KMS  ( 

yog’och  sellyulozasidan),  KMS  (VOTP  dan)    va  natriy  alginat+  KMS  (  VOTP) 

50:50  nisbatda  ularni  ishlatdik.  Jadvaldan  ko’rinib  turibdiki,  eng  yaxshi  natijalar 

natriy  alginati  va  KMS  asosidagi  Quyultiruvchi  aralashmasi  ishlatilganda 

kuzatiladi.  Biroq  keltirilgan  konturning  aniqlik  ko’rsatgichlaridan  ko’rish 

 

 

 

76 

mumkinki,  yog’och  sellyulozasidan  va  to’qimachilik  chiqindilaridan  olingan 

KMS  lar amalda deyarli  farq qilmaydi.  Bundan tashqari bosilgan  namunalardagi 

bo’yoqning  gul  bosish  bo’yog’iga  fiksatsiyalash  usuliga    va  quyuqlashtiruvchi 

tabiatiga  bog’liq  fizik-  mexanik  ta’sirlarga  barqarorligi  analizi  o’tkazilgan. 

Barcha olingan natijalarni diqqat bilan o’rganib chiqib, qog’oz tolali matoga aktiv 

bo’yoqlar  bilan  rasm  bosishning  oson  termofiksatsion  usuli  o’rniga  ancha  qo’l 

keluvchi  quyuqlashtiruvchilardan    KMS  va  natriy  alginat  asosidagi  aralashmali 

quyultiruvchini  tanlab  olishni  tavsiya  etamiz.  Gul  bosishda  eng  yaxshi  natijalar   

KMS  va  natriy  alginat    asosidagi  aralashmali  quyuqlashtiruvchi    ishlatilganda 

kuzatiladi.  Jadvaldan  ko’rinadiki,  to’yingan  bug’  muhitida  aktiv  bo’yoqlarning 

fiksatsiyasi    ularning  gidrolizi  natijasida  qiyinlashadi.  Sezilarli  yaxshi  natijalar 

issiqlik  bilan  qayta  ishlash    davomiylikni  bir  vaqtda  qisqartirish  orqali  aktiv 

bo’yoqlarni yuqori temperaturali fiksatsiyalash usullarini ( bug’lantirish 10 minut, 

termofiksatsiyalash 2 minut) beradi. 

               Biroq keltirilgan konturning aniqlik ko’rsatgichlaridan ko’rish mumkinki, 

yog’och sellyulozasidan va to’qimachilik chiqindilaridan olingan KMS lar amalda 

deyarli farq qilmaydi.Tajriba  va tadqiqot natijalari 3.11- jadvalda ko’rsatilgan.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Jadval 3.11. 

Gul bosish bo’yog’iga  fiksatsiyalash usuli va quyultiruvchi 

tabiatining ta’siri 

Gul bosish 

bo’yog’ining 

Quyulti 

ruvchi 

Bosilgan rasmning 

konturlarini aniqligi 

Bo’yoqning fizik-mexanik 

ta’sirlarga barqarorligi 

 

 

 

77 

fiksatsiya-

lash usuli 

Rasm 

maydon

i, mm 

Kontur 

aniqligi % 

Sovunga 

Quruq 

ishqa-

lanishga 

Nam 

ishqa-

lanishga 

Bug’latish 

usuli 

Natriy 

alginat, 

KMS, 

natriy 

alginat+

KMS

 

767  

780  

780  

 793 

87,7  

89,2  

89,2  

90,6 

5/5/5  

5/4,5/5  

5/5/5   

5/5/5 

5/5  

5/5  

5/5    

5/5 

5/4  

5/4  

5/4    

5/3 

Termofiksats

iya usuli 

Natriy 

alginat 

KMS, 

natriy 

alginat

+KMS 

806 

806 

806 

804 

92  

92  

92  

 95 

5/4, 

5/5  

5/4, 

5/5  

5/5/5    

5/5/5 

5/5  

5/5  

5/5   

5/5   

4/4,5  

5/5  

5/5    

5/4 

 

                    

Yildan–yilga  gul  bosilgan  matolarni  ishlab  chiqarish  sanoati  rivojlanib 

bormoqda.  Bo’yash  vositalarining  qancha  sarflanishi  ishlab  chiqariladigan 

matoga  nisbatan  aniqlanadi.  Birinchi  navbatda  pigmentlar  ishlab  chiqarish,  

ikkinchi  o’rinda  aktiv  bo’yoqlar,  uchinchi  o’rinda  dispers  bo’yoqlar.    Aktiv 

bo’yoqlar  matoning  yuqori  darajada  bo’yalganligi  va  ranglarning  yorqinligini 

shu  bilan  birgalikda  matolar  sifatli  va  yuvilib  ketmaydigan  ranglar  bilan 

bo’yalganligini ifodalaydi.  

Aktiv  bo’yoqlarni  quyuqlashtiradigan  modda  sifatida  alginat  natriy, 

manuteks  va  kraxmalefiri  (emprint,  monagum)  ishlatiladi.  Natriy  alginatdan 

foydalanishda,  aktiv  bo’yoqlar  bilan  gul  bosilganda  matoda  gul  bosilgan 

joyining  yumshoqligini  ta’minlaydi,  bo’yoqning  fiksatsiya  darajasini  oshiradi. 

Biroq  ishlab  chiqarishdagilarni  alginatli  quyuqlashtiradigan  modda  kamida 

ikkita sababga ko’ra qoniqtirmaydi.Bular: qimmat va qattiqlik qatlamiga va pH 

ga sezgirligidir. Shuningdek, efirli kraxmal asosidagi  import ishlab chiqarilgan 

quyultiruvchi  modda  keng  foydalaniladi.Ular  ―solvitoza  C-5‖,  ―emprint  CE‖  , 

―monagum‖ va boshqalar.  

 

 

 

78 

Ma’lumki,  paxta  tolali  matolarga  gul  bosishda  aktiv  bo’yoqlar  bilan  birga 

quyultiruvchilar sifatida gidroksil guruhi saqlovchi birikmalar, xususan, kraxmal 

kabi  preparatlarni  ishlatish  mumkin  emas,  sabab  bo’yoq  bir  vaqtning  o’zida  

ham tola, ham kraxmal bilan ta’sirlashishi mumkin.  

     Natijada  gul  bosilgan  matoning  yuvilishi  qiyinlashadi,  bo’yoqning 

fiksatsiyalanish  darajasi  pasayadi,  bosma  bo’yoq  matoda  qattiqlashadi  va 

bo’yoq ko’p sarflanadi. [58]