Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

birinchidan, konstitutsiyaviy tuzumni zo’rlik bilan o’zgartirishni maqsad qilib 

qo’yuvchi; 

ikkinchidan, 

O’zbekiston  Respublikasi  suvereniteti, 

yaxlitligi  va 

xavfsizligiga,  fuqarolarning  konstitutsiyaviy  huquq  va  erkinliklariga  qarshi 

chiquvchi; 

uchinchidan,  urushni,  ijtimoiy,  milliy,  irqiy  va  diniy  adovatni  targ’ib 

qiluvchi; 

to’rtinchidan, xalqning sog’ligi va ma’naviyatiga tajovuz qiluvchi;  

beshinchidan, milliy  va diniy ruhdagi partiyalarni tuzish va ularning faoliyat 

ko’rsatishi ta’qiqlanadi

2

. 

Shunday  qilib,  siyosiy  partiyaning  shakllanish  tarixi  qadimga  borib 

taqalsada,  bugungi  kunga  qadar  mavjudligidan,  bundan  tashqari,  o’zining 

rivojlanish  bosqichlariga  birma-bir  erishayotganidan,  demak,  ular  faoliyatiga 

nafaqat  ma’lum  guruhlarning  ehtiyoji  bor  deb  xulosa  qilish,  balki  ularning  xalq, 

jamiyat uchun foydasi borligini tushunish mumkin. 

                                                 

1

 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent.: “O’zbekiston”, 2014-yil, 14-bet. 

2

 O’sha joyda 18 -  bet. 

---

13 

 

Fikrlar xilma-xilligi har doim yangi-yangi g’oyalarni keltirib chiqaradi. Turli 

fikrlar  asosida  bahslashuv  haqiqatni  bilib  olishga  yordam  beradi.  O’tmishdagi 

xatolarimizning muhim sabablaridan biri ham jamiyatda yagona partiyaning tanho 

hukmronlik  qilganligi  edi.  70  yildan  ortiqroq  davr  ichida  “katta”  rahbarlarning 

faoliyati  ilohiylashtirildi,  ularni  haqiqatning  yagona  sohibi  deb  qaraldi.  Ularning 

fikriga  qarshi  chiqish  u  yoqda  tursin,  tanqidiy  ko’z  bilan  qarashning  o’zi  ham 

siyosiy  ko’rlik,  og’ir  jinoyat  deb  qaraldi.  Shu  sababli  kommunistik  partiya  yo’l 

quygan  xatolar  ko’rsatilmay,  uning  faoliyati  to’g’ri  deb  ma‘qullanib  kelingan. 

Turg’unlik  davrida  kommunistik  partiya  qandaydir  “Oliy  hakam”lik  vazifasini 

bajarib  keldi.  Aslida,  har  bir  demokratik  jamiyatning  siyosiy  tizimida  birinchi 

o’rinda davlat tursa, uning qolgan qismini siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlari 

to’ldirishi  kerak.  Demak,  partiyalar  fuqarolar  bilan  davlatni  bog’lab  turuvchi  bir 

bo’g’in  vazifasini  bajarishi  kerak.  Kommunistik  partiya  millatlar  erkinligi,  inson 

huquqlarini, hur fikrlilikni bo’g’ib tashladi. Baynalminalchilikni o’ziga shior qilib 

olgan  kommunistik  partiya  alohida  bir  millatning  –  “ulug’  rus”  xalqining  tili, 

tarixi,  madaniyatini  targ’ib-tashviq  qildi.  “Katta  og’a”  manfaatlarini  hukmron 

siyosatga  aylantirdi.  Kommunistik  partiya  totalitar  tuzum  uchun,  markaziy 

hokimiyat  uchun  xizmat  qilgan  mafkura  edi.  Shuning  uchun  ham  odamlarning 

unga  bo’lgan  ishonch  va  e‘tiqodi  ancha  so’nib  ketgandi.  Provardida  bu  xatolar 

yanada  ko’payib,  jiddiylashib,  chuqurlashib  borib,  batamom  o’mirilish  va 

inqirozga olib keldi. Ushbu inqirozning sabablari qo’yidagilardan iborat: 

 

Birinchidan,  sobiq  sho’rolar  hukmroligi  sharoitida  kommunistik  partiya, 

mintaqa  xalqlari  azaldan  qon-qardosh  bo’lishlariga  qaramasdan,  ularni  zo’rma-

zo’raki “birlashtirib” turgan edi. 

 

Mintaqadagi sobiq ittifoqdosh respublikalar o’zlarining mustaqilligini qo’lga 

kiritishi bilan bu barbod bo’ldi. 

 

Ikkinchidan,  mintaqadagi  mamlakatlar  o’z  mustaqilligini  qo’lga  kiritgan 

bo’lishiga  qaramasdan,  1991  yilgacha  sobiq  markaz  hali  o’z  hukmronligini 

qaytadan  tiklashga  moyil  edi.  Shuning  uchun  ham  u  mintaqa  mamlakatlarini  bir-

biriga  qarama-qarshi  qo’yish,  millatlararo  ziddiyatlarni  keltirib  chiqarish  kabi 

---

14 

 

siyosatni davom ettirdi. Bu o’z navbatida, o’sha davrda, ma‘lum darajada, mintaqa 

xalqlarining o’zaro munosabatlariga ham muayyan ta‘sir ko’rsatdi. 

Uchinchidan,  mustaqillikni qo’lga kiritgan mintaqamiz mamlakatlarini o’z 

ta‘sir  doirasiga  o’tkazish  uchun  yana  boshqa  bir  qator  mamlakatlar  ham  harakat 

boshlab  yubordi.  Ularning  ko’pchiligi  tashqaridan  beg’araz  yordam 

ko’rsatayotganday bo’lib ko’rinsalarda, aslida har bir ko’rsatayotgan “yordamlari” 

evaziga  mintaqada  o’z  mavqeini  mustahkamlashga  harakat  qildilar.  Ularda  ham 

mintaqa davlatlari va xalqlarini bir-biriga qarama-qarshi qo’yishga intilishlar  yo’q 

emas. 

 

To’rtinchidan, SSSR parchalanib  ketgandan keyin,  - Prezidentimiz iborasi 

bilan  aytganda,  -  bizning  irodamiz  yoki  intilishimizga  bog’liq  bo’lmagan  holda 

O’zbekiston  amalda  front  yaqinidagi  davlatga  aylanib  qoldi.  Uning  tashqi 

chegaralarida – Afg’oniston va Tojikistonda so’nggi yillarda yuz minglab insonlar 

hayotiga zomin bo’lgan ikkita tanglik o’chog’i alanga olib turibdi.

1

 

 

Beshinchidan,  sobiq  SSSR  tugab,  O’zbekiston  mustaqil  taraqqiyot  yo’liga 

qiyinchiliklar paydo bo’lib turgan dastlabki kezlarda jamiyatimizning taraqqiyotini 

bundan keyin har qanday  mafkuradan butunlay holi qilgan holda davom ettirishni 

targ’ib-tashviq  qiluvchilar  ham  kam  emas.  Shuning  uchun  ham  biz  kelajakka 

tomon  ko’zni  yumib,  taxminlarga  asoslanib,  tavakkalchasiga  ish  tutib  bora 

olmaymiz. 

 

Siyosiy  partiyalar  bilan  birga  uning  xalqaro  uyushmalari  ham  ma‘lum 

siyosiy  manfaatlarni,  maqsadlarni  amalga  oshirishga  yo’naltirilgan  siyosiy 

faoliyatdir.  Uning  asosida  jamiyat  a‘zolari  turli  qatlamlarining  maqsad  va 

manfaatlari  yotadi.  Dunyoning  turli  mamlakatlarida  ryo’  berayotgan  bunday 

harakatlar  faqat  milliy  xususiyatga  ega  bo’lib  qolmay,  ular  xalqaro  maydonda 

umuminsoniy mohiyat kasb etmoqda.