Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

16.3-rasm

Burchak tezliklar nisbati – bu uzatish nisbati, shuning uchun yozish mumkin:

(16.1)
Bu formulada O₁P va O₂P kesma qiymatlaridan tashqari ularning yo’nalishlari ham topilgan. 16.3-rasmda sxema uchun bu kesma yo’nalishlari teskari yo’nalgan. Shuningdek ularning uzunlik nisbati va uzatish nisbati manfiy, bu bog’langan tishli g’ildiraklar yo’nalishi qarama-qarshi ekanligini bildiradi.
Harakatni uzatish prosessida ilashma kartinasi va uzatish nisbati qanday o’zgarishini ko’rib chiqamiz.buning uchun tishli g’ildirakning yana bitta holatini chizamiz (1 va 2 zvenolar) (16.4-rasm).
Harakatni uzatish prosessida kontaktdagi profillar bir-birida sirpanadi va kontakt nuqta qandaydir chichiqqa siljiydi.kontakt nuqtalarning geometrik o’rnini ilashish chizig’i deyiladi(16.4rasm).

Ḱ kontakt nuqtadan o’tkazilgan birinchi holatdagi ń-ń normal markaz chizig’ini Ṕ qutibda kesadi,bundan uzatish nisbati:

16.4-rasm
K̋ kontakt nuqtadan o’tkazilgan ikkinchi holatdagi n̋-n̋ normal markaziy chiziqni P̋ qutbda kesadi. Ko’rilayotgan holatda Ṕ qutb bilan ustma-ust tushmaydi. Uzatish nisbati ikkinchi holatda:

16.4-rasmdan ko’rinib turibdiki, kesmalar nisbati birinchi va ikkinchi holatlarda har xil shuning uchun:

Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: agar birinchi tishli g’ildirak burchak tezligi o’zgarmas bo’lsa ya’ni u tekis harakatlanadi unda ko’rilayotgan holatda ikkinchi g’ildirakning burchak tezligi o’zgaruvchan bo’ladi ya’ni u notekis harakatklanadi.
Biroq ko’pincha holatlar uchun buni qo’llab bo’lmaydi mashinalarda zveno burchak tezliklari o’zgarmas bo’lgan tishli mexanizmlardan foydalaniladi, ya’ni o’zgarmas nisbatli tishli mexanizmlardan

Bu shartni bajarish uchun profil shunday bo’lishi kerakki unda kontakt nuqtasidan o’tkazilgan umumiy normal istalgan holatda bitta markaziy chiziqdagi nuqta (P-qutb)dan o’tishi kerak, ya’ni ishlash prosessida P qutb markaziy o’z holatini o’tkazishi kerak emas. Bunday talabga javob beradigan egrilik bilan chizilgasn tish profillarini evolventi aylanasi deyiladi bundan ikki yuz yil ilgari rus olimi Eyler tish profilini yasadi. Bu egrilikdan foydalangan o’shandan beri butun dunyodagi mashinalarda evolventali tishli mexanizmlardan foydalanib kelinadi.