Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

14.2-rasm

Tolkateli – yoy shaklida bo’lgan kulachokli mexanizmlar asosan (14.1b-rasm) kuchga ishlaydi, bunda tolkatelning yoy qimining egrilik radiusi qancha katta bo’lsa, shuncha kontakt zonada katta yuza hosil bo’ladi va shu bilan kuchni uzatish sharti osonlashadi 14.2b-rasmda ikkita yumaloqlangan tolkatel kulachok 1 bilan bog’langanligi ko’rsatilgan 2 a tolkatelda yumaloqlangan qismining egrilik yumaloqlangan qismi 2 tolkatelga qaraganda kichik ya’ni egrilik radiusi qancha katta bo’lsa, shuncha egrilik kichik bo’ladi.

Kontakt yuzaning katta bo’lganligi sababli. 2 a tolkatelning ishlash sharoiti yaxshi. Yumaloq tolkatelli kulachok mexanizmlar porshenli dvigatellarning gaz taqsimlash sistemasida kompressor klapanlarining ochilib va yopilishini ta’minlash uchun qo’llaniladi.
Tolkatelning egrilik radiusi cheksizlikka o’sib borishida egrilik chopga kamayadi va tolkkatel orasidagi kontakt yuza eng katta bo’lgan tekis tolkatel hosil bo’ladi va mos ravishda kuchni uzatish sharoiti eng katta bo’ladi. 14.2a-rasmda tekis tolkatelli kulachokli mexanizm sxemasi ko’rsatilgan. Tolkatelning konstruksiyasi sterjen va tekis tarelkadan iborat bo’lib, u planda yumaloq formaga ega. Shunday mexanizmlar tekislikda keng qo’llaniladi.
O’tkir uchli yumaloq va tekis tolkatelli kulachokli mexanizmlarning umumiy kamchiligi ishlash davrida kulachok va tolkatel orasidagi sirpanib ishqalanishning mavjudligi. Tolkatel rolikga ega bo’lgan kulachokli mexanizmlar bundan mustasnodir. (14.1v, 14.1g, 14.2a, 14.2b rasmlar) bunda qo’shimcha zveno (rolik)ning borligi va, aylanma kinematik juftidagi zazor “rolik-tolkatel” kulachokning yuqori chastotada aylanishidan hosil bo’lgan tebranishlar bunday mexanizmlarni qo’llashni chegiradi.
Kulachok va tolkatelning o’zaro doimiy kontaktda bo’lishini ta’minlash bo’yicha (tutashuv bo’yicha)

1. 
   kuchli tutashuv
   
2. 
   kinematik (geometrik) tutashuvli bo’ladi.
   

Kuchli tutashuvlarda tolkatel kulachokka og’irlik kuchi yoki maxsus qurilmalar (pchovmo yoki gidrosilndrlar) yordamida tegib turadi. Keng tarqalgan prujina bilan bosish (14.2a-rasm) bunda kulachokning yuqori aylanishida tolkateldan uzilmaslik bo’yicha parametrlar hisoblanadi. Kinematik (geometrik) tutashuda mexanizmning konstruktiv xususiyatlariga ko’ra tolkatel kulachok profilidan ajralmasligi kerak. 14.3-rasmda mumkin bo’lgan konstruksiyalardan bo’lgan konstruksiyalardan biri ko’rsatilgan.
Bu yyerda rolik 3 tolkatel 2 ning chuqurliginga kiradi, u kulachok profilining diski 1 bajarilgan. Rolik chuqurlikning enidan kichik bo’lishi kerak, bu chap tomonidagi kesimda yaxshi ko’inib turibdi Kulachokning har bir aylanishida, kulachok va rolik ojralig’idan zazor yordamida rolik chuqurlikning goh bir tomoniga, goh ikkinchi tomoniga bosiladi. Katta tezliklarda bu zarbaga uchraydi, shuning uchun o’xshash mexanizmlardan kichik tezliklarda foydalaniladi:

Regulirovka mumkinligi bo’yicha

1. 
   regulirovka qilib bo’lmaydi;
   
2. 
   Regulirovka qilinadigan.
   

Shu paytgacha ko’rib chiqilgan hamda mexanizmlarni regulirovka qilib bo’lmaydi. Regulikrovka qilinadigan kulachakli mexanizm ham bor, ularning parametrlarini o’zgartirish kerak.