Buxoro Davlat universiteti 9

halqali molekulyar – plazmidalar va mo’tadil viruslar vektor deb 
ataladi. 
Gen injenerligi qisqacha qilib aytganda, genlar ustida turli 
manipulyasiyalar o’tkazish, ularni to’la o’rganish asosida funksional 
qismlariga ega bo’lish, kerakli joyidan kesish, kerakmas qismini olib 
tashlash kerak bo’lgan qismlarini boshqa genlardan yoki sintez yo’li 
bilan olib ulash va shu usulda tayyorlangan duragay yoki 
rekombinant geni muvofiq organizmga kiritib (masalan, odamning 
insulin genini mikrob hujayraga yoki sichqonning o’sish garmoni 
genini kalamushgsa), zarur turlarni yoki preparatlarni sintez qilish va 
hokazo g’oyalar va texnologiyaning yig’indisidir. Gen injenerligining 
poydevori recombinant DNK lar texnologiyasi. Genetik strukturalarini 
birga qo’shish texnologiyasi – molekulyar biologiyasining eng muhim 
yutuqlaridandir. Bu texnologiyadan foydalanib, zarur mahsulot 
(oqsil) ni kodlaydigan DNK molekulasining kichik bir qismi – genni 
kesib olish uning yot gen bilan kombinatsiyasini yaratish so’ngra, bu 
yangi genomni munosib hujayralarga kirib xo’jayin – hujayra DNK 

---

sining sintez mexanizmi yordamida ko’p martalab ko’paytirish 
mumkin. Gen injenerligining paydo bo’lishi DNK strukturasi, uning 
replikasiyasi, regulyatsiyasi, 
molekulaning ayrim qismlari
, hatto, 
alohida nukleotidlarni topish mexanizmi, ayrim nuklein kislota, 
oqsillarni minimal miqdorda ajratib olib, uning millionlab nusxasini 
tayyorlash (mexanizmi) texnikasi ishlab chiqishiga bog’liq. 
Rekombinant molekulalar olish texnikasini takomillashtirish 
natijasida yangi viruslar, mikroblar, o’simliklar, hayvonlar turlarini 
yaratish, 
irsiy kasalliklarni davolash
, buzilgan genlarni tuzatish, 
insoniyat uchun zarur genotipik konstruksiyalar tuzish imkoniyati 
tug’ildi. Bu sohaning to’la istiqboli rivojlanishiga ta’siri qanday 
bo’lishini oldindan aytish qiyin. Lekin inson qo’liga shunday qudratli 
qurol tekkani aniq. 
Ayrim DNK molekulalari genlar bir turning ko’p nusxasini hosil qilish 
uchun ilgaridan hujayralarning toza liniyalarini olishda ko’pdan beri 
ishlatiladigan klonirlash texnikasining molekulalarga moslashtirilgan 
variant qo’llanadi. Hujayra liniyalarning bir xilligini klonirlash usuli 
bilan kuchaytirish mumkin. Klonirlash asosan mutant hujayralar olish 
uchun ishlatiladi. Molekulyar klonirlash DNK ning aniq bir 
namunasini toza holda ko’paytirishdan iborat. 
Keyingi yillarda somatik hujayralarning qo’shilishiga ham erishish 
mumkin bo’ladi. Bunda avvalo, 2ta yadroli, bitta kombinirlangan 
hujayra – geterokarion mitotik bo’linib, bir yadroli duragay (gibrid) 
hujayra beradi. Uni klonirlash mumkin. 
Bir turdan ajratib olingan DNK ni ikkinchi tur hujayrasiga bevosita 
kiritib, uning ekspressilasiga erishib bo’lmaydi, chunki resipient 
(qabul qiluvchi) tur o’zining DNK sini saqlaydigan qurolga ega. Ular 
modifikasiya qiladigan metilazalar va restriksiyalovchi 
endonukleazalardir. 
DNK ni fragmentlarga kesish va uni bakteriyaga kiritish vazifasini oliy 
darajada bexato bajaradigan asbob tabiatning o’zida tayyor, ular 
bakteriyalar endonukleazalarning bir guruhi bo’lib chiqdi. Albatta 
bakteriya hujayrasida DNK molekulasini kerakli joyidan kesadigan 
fermentlar insonlar maqsadi uchun tayyorlangan emas, bu asbobni 

---