Buxoro Davlat universiteti 9

 Transpozonlar 
 
 
 
 
 
Transpozonlarning kashf etilishi genetik 
muxandislikning 
rivojlanishida muhim 
 
ahamiyatga ega bo’ldi.
Ko’chib yuruvchi genetik elementlar-transpozonlarni o’simlik 
organizmida AqSH olimasi
Barbara Mak Klintok, mikroorganizmlarda AqSH olimi Axmad 
Buxoriy va xasharotlarda Rossiya
olimi Georgiy Georgiev kashf etgan.
Ko’chib yuruvchi genetik elementlar ayni vaqtda transpozision 

---

elementlar yoki
transpozonlar deb ham ataladi. Transpozonlar xilma-xil strukturaga 
ega bo’lsalar-da, barcha
transpozon molekulalarining ikki chetida maxsus nukleotidlar 
izchilligi, markaziy qismda esa
DNK molekulasining belgilangan joyida "yopishqoq" uchlar hosil 
qilib notekis kesuvchi
transpozaza fermentini sintez qiluvchi gen mavjuddir.
Transpozaza fermenti hujayradagi DNK molekulasini " yopishqoq" 
uchlar hosil qilib kesadi
va ayni paytda transpozon uchlariga qovushtiradi. Hosil bo’lgan 
xromosoma DNKsi va
transpozon DNKsidan iborat qovushma hujayra DNK bo’laklarini 
bog’lovchi ferment ligaza
ta’sirida o’zaro bog’lanadi. Transpozonlarning hujayra DNKsiga 
integrasiyasi quyidagicha
amalga oshadi.


 

 
6-chizma. Gen muxandisligi manipulyasiyalari mexanizmi 
 
 
 
 
 
Transpozonlar xromosomada o’z o’rnini o’zgartirganda irsiyat 
ham o’zgaradi. Odatda
yashash muhiti keskin o’zgarganda transpozonlarning ko’chib 
yurishi ortadi. SHu sababdan
ko’chib yuruvchi genetik elementlar ishtirokida gen muxandisligiga 
asoslangan ko’pgina
biotexnologik jarayonlar yaratilgan.