Buxoro davlat tibbiyot instituti X. P. Kenjayeva

3.2. O’zbekiston Respublikasida davlat mustaqilligining qo’lga kiritilishi. 
O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. 
80-yillar 
oxiri 
90-yillar 
boshlarida 
O’zbekistonda
mustaqillikka intilish harakatlari kuchaya borib, uni qo’lga kiritish 
shart-sharoitlari vujudga keldi. 1989 yil oktyabrda “Davlat tili to’g’risidagi 
qonun”ning qabul qilinishi mustaqillik yo’lida muhim bosqich bo’ldi. Qonunni amalga 
oshirish maqsadida O’zbek tilini o’qitish maxsus kurslari tashkil etildi, o’zbek tilidagi 
adabiyotlar, darsliklar nashr etilishiga va o’quv yurtlarida o’qitilishga e’tibor 
kuchaydi. 1990 yil bahorda Markazning qattiq qarshiligiga qaramasdan Prezidentlik 
lavozimi ta’sis etildi. Bu o’zbek davlatchiligi va mustaqilligining prinsipial yangi
bosqichi bo’ldi. O’zbekiston rahbariyati ba’zi yuqori rahbarlik lavozimlarga tavsiya 
qilingan shaxslarni Moskvada suhbatdan o’tkazish amaliyotini tugatdi. 
I.A.Karimov 1990 yil 14 martda O’zbekiston Oliy Kengashida 
O’zbekistonning birinchi Prezidenti qilib saylandi. 1990 yil 20 iyunda Mustaqillik 

---

43 
to’g’risidagi deklaratsiyaning qabul qilinishi xalqning davlat mustaqilligiga intilishini 
huquqiy, iqtisodiy va siyosiy mazmun bilan to’ldirdi va g’oyat katta tarixiy ahamiyatga 
ega bo’ldi. O’zbekiston jamoat tashkilotlari va harakatlari orasida mustaqillik g’oyasi 
keng qo’llab-quvvatlandi. 1991 yil 31 avgustda O’zbekiston Respublikasi Oliy Soveti
XII chaqiriq navbatdan tashqari VI sessiyasi davlat mustaqilligi va mustaqil suveren
O’zbekiston Respublikasi davlati tashkil topganligini e’lon qildi. Unda «O’zbekiston
Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qilish to’g’risida» Oliy Kengash Qarori 
va «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida»gi qonun 
qabul qilindi hamda 1 sentyabr-Mustaqillik kuni, milliy bayram, deb belgilandi. Bu 
asosiy hujjatlar O’zbekiston oldida turgan maqsad va vazifalarni ko’rsatib berdi. 
Mustaqillikning e’lon qilinishi Respublika tarixida muhim voqea bo’lib, u 
nafaqat butun davlat uchun, O’zbekistonda yashaydigan har bir aholi uchun katta 
ahamiyat kasb etdi. Ko’pincha mustaqillikka qon to’kishlar yo’li bilan erishiladi. 
Lekin O’zbekiston bunday yo’ldan bormadi. XXI asr arafasida jahon xaritasida yana 
bir mustaqil, teng huquqli davlat-O’zbekiston paydo bo’ldi. Jaxon hamjamiyati uni 
tezda tan ola boshladi. Darhaqiqat, Mustaqillik – o’zaro hurmat, bir-birini tan olish, 
bir-birini qadrlash asosida mamlakat fuqarolari o’zaro munosabatida ham, davlatlar 
o’rtasidagi aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, umumiy 
mezonlar asosida yashash demakdir. Mustaqillik – jamiyatdan ajralmagan holda dunyo 
muammolari va o’z taqdiri bilan bog’liq bo’lgan istiqlol haqida o’ylashdir. Mustaqillik 
– erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyatidir. 
Mustaqil demokratik respublikaning tashkil topishi jahonshumul tarixiy 
ahamiyatga ega bo’ldi. Xalqning asrlar davomidagi mustaqillik uchun kurashi 
ro’yobga chiqib, mamlakatda huquqiy, demokratik jamiyat shakllanishiga shart-
sharoit yaratildi. O’zbekistonning boy imkoniyatlaridan xalq turmushini yaxshilash 
uchun foydalanish mumkin bo’ldi.
Mustaqil O’zbekiston bozor munosabatlariga o’tishda har xil salbiy holatlar 
tug’diradigan «falaj» yo’li bilan emas, asta-sekinlik bilan o’tish yo’lini tanladi. 
Istiqlolga erishgan xalqimiz jaxon minbarida o’z manfaatlari haqida bor ovoz bilan 
gapirish, xalqaro tashkilotlar ishida faol qatnashish imkoniyatiga ega bo’ldi. Eng 

---

44 
asosiy natijalardan yana biri-xalqning tarixiy merosini o’rganish, ma’naviy 
qadriyatlarni tiklash imkoni tug’ildi. O’zbekistonda mustaqil sharoitda siyosiy va 
iqtisodiy qayta qurishlar amalga oshirila boshlandi, birinchi navbatda mustaqil
davlatning huquqiy asoslari yaratildi. 1991 yil 18 noyabrda Respublika Oliy Kengashi 
VIII sessiyasi 1991 yil 29 dekabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidentligiga va 
Mustaqil g’oyasini butun xalqning muhokamasidan o’tkazish to’g’risida qaror qabul 
qilindi. Saylov komissiyalari tashkil qilinib, ularga O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentligiga saylovlar va referendum to’g’risidagi qonunning bajarilishini 
ta’minlash, O’zbekiston fuqarolariga o’z xohishlarini erkin bildirish, Prezidentlikka 
nomzodlar uchun teng shart-sharoitlar yaratish vazifalari yuklandi. 29 dekabrda 
muqobillik asosida o’tkazilgan saylovda Islom Abdug’aniyevich Karimov nomzodiga 
saylov qatnashchilarining 86 foizdan ko’prog’i o’z ovozini berdi. 
Markaziy Saylov komissiyasi okrug komissiyalari bayonnomalarni ko’rib siqib, 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentligiga saylov haqidagi qonunning 35-moddasiga 
asosan I.A.Karimov birinchi O’zbekiston Prezidenti etib saylanganligi to’g’risida 
qaror qabul qilindi. I.A.Karimov 1991 yil 31 dekabrdan o’z vazifasini bajarishga 
kirishdi. Prezidentlikka saylovlar bilan bir vaqtda «O’zbekiston Respublikasi davlat 
mustaqilligini qo’llab-quvvatlaysizmi?» savoli bo’yicha referendum ham o’tkazildi. 
Ovoz berishda ro’yxatga olinganlarning 94,1 foizi qatnashdi. Qatnashganlarning 98,2 
foizi mustaqillikni qo’llab ovoz berishdi. 
Mustaqil O’zbekiston bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat 
qurish uchun boy tabiiy resurslar va keng imkoniyatlarga egadir. O’zbekistonda 
foydali qazilma boyliklarining 2.700 dan ortiqroq o’rni aniqlangan. Har yili 
Respublika hududidan 5 mlrd. dollardan ortiqroq qimmatdagi foydali yer osti 
boyliklari qazib olinmoqda. Respublika oltin zahirasi bo’yicha jahonda to’rtinchi, 
qazib chiqarish bo’yicha jaxonda 7-8 o’rindadir. Rangli metallar, fosforitlar, tabiiy 
gaz, neftь, ko’mir va boshqalarning zahira manbalari aniqlangan. 
O’zbekiston yeri juda ham hosildor bo’lib, bu yerda paxta, don, sabzavot va 
mevalardan yuqori hosil olish mumkin. Respublika energetikasi bugun 11 mln. 
kilovatt-quvvatdan ko’proq kuchga ega bo’lgan, 37 issiqlik va gidroelektrostansiyani 

---

45 
o’z ichiga oladi. Transport yo’llari bo’yicha katta imkoniyatga ega. Respublikada
sanoatning 100 dan ortiq sohasiga oid 2 ming atrofida zavod va fabrikalar ishlab 
turibdi. Mustaqil O’zbekiston moddiy boyliklar bilan birga katta ilmiy va ma’naviy 
imkoniyatlarga ham ega. 
Har bir mustaqillikka erishgan davlat o’z ramzlariga ega bo’lishi kerak. 1991 yil 
18 noyabrda Respublika Oliy Kengashining VIII sessiyasida O’zbekiston davlat 
bayrog’i tasdiqlandi. Uning belgilari mamlakatimiz hududidagi qadimda mavjud 
bo’lgan yirik saltanatlarning tug’laridagi an’analarini davom ettiradi hamda xalqning 
milliy va madaniy o’ziga xosligini, Respublika tabiiy sharoitini aks ettiradi. 
O’zbekiston Respublika Oliy Kengashining 1992 yildagi X sessiyasida O’zbekiston 
Respublikaning davlat gerbi to’g’risidagi qonun, 1992 yil 10 dekabrdagi XI 
sessiyasida O’zbekiston Respublikaning davlat madhiyasi to’g’risidagi qonun qabul 
qilindi. O’zbekiston Respublikaning davlat ramzlarining qabul qilinishi mamlakatimiz 
mustaqilligini mustahkamlashda katta ahamiyatga ega bo’ldi. 
Konstitutsiya davlatning asosiy qonuni bo’lib, buyuk kelajakning huquqiy 
kafolatidir. Yangi Konstitutsiyani tayyorlash g’oyasi 1990 yilning mart oyida ilgari 
surila boshlandi. Ko’p o’tmay, iyunь oyida Oliy Kengashining ikkinchi sessiyasida 
I.A.Karimov boshchiligida Konstitutsiyaviy komissiya tuzildi. Komissiya 
mustaqillikning huquqiy asoslariniishlab chiqarish jarayonida xalqaro huquq 
qoidalariga, Birlashagn Millatlar Tashkiloti hujjatlariga, Butunjahon inson huquqlariga 
Deklaratsiyasiga tayanadi. Shu bilan birga boy tariximizdagi davlat boshqaruvi va 
adolatli qonunshunoslik an’analari ham chuqur o’rganildi. Loyihaning dastlabki 
nusxasi 1991 yil noyabrida tayyorlanib, har tomonlama ko’rib chiqildi va 1992 yilning 
sentyabrida umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. 
Tuzatishlar va aniqlashlar - loyihaning 60 dan ortiq moddasiga kiritildi. 
1992 yil 8 dekabrda O’zbekiston Respublika Oliy Kengashining XII chaqiriq XI 
sessiyasida Mustaqillik Konstitutsiyasi qabul qilindi. Uning mohiyati Asosiy 
qoidalar bo’limida bayon etilgan. Bu qoidalar: davlat suvereniteti; xalq hokimiyati; 
fuqarolar huquq va erkinliklarini himoya qilish; shaxs va davlat birligini ta’minlash; 
qonuniylik; jamiyatni ajratish; mahalliy o’z o’zini boshqarish; sud tizimi va odil 

---

46 
sudlovni tashkil qilish va boshqalardan iborat. Konstitutsiya preambula, 6 bo’lim, 
26 bob, 128 moddadan iborat. Mustaqil O’zbekiston Konstitutsiyasi fuqarolarning 
inson huquqlari demokratik partiyasi bo’lib, insonparvar huquqiy davlat 
shakllantirishning strategik dasturidir. Uning qabul qilinishi g’oyat katta siyosiy, 
huquqiy va xalqaro ahamiyatga ega bo’ldi. Mustaqillik Konstitutsiyasi barcha 
qonunlarning va boshqa davlat va jamoat tashkilotlari huquqiy hujjatlarining asosi 
bo’lib xizmat qiladi. Jaxon sivilizatsiyasida alohida o’rin tutadigan,ko’p asrlik boy 
tarixga ega O’zbekiston diyorida butun dunyoga nomi ketgan olimlar, davlat
arboblari voyaga yetgan. Buyuk zotlarni buyuk xalq, buyuk el yaratadi. 
Xalqimizning ko’p yillar davomida olib borgan kurashi natijasida qaror topgan 
mustaqil O’zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurish 
stixiyali (ko’r-ko’rona) ravishda emas, balki ilm-fan yutuqlariga, jahon 
taraqqiyotining, xususan, buyuk zaminimizda yaratilgan tarixiy tajribalarga 
asoslangan g’oyalarga amal qilib ro’yobga chiqadi. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq 
davlatchilik poydevori yaratildi, hokimiyatning yangicha, o’zimizga xos va mos 
bo’lgan ko’rinishlari paydo bo’ldi. O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati 
organlarining ko’rinishi quyidagicha: Qonun chiqaruvchi; Ijro etuvchi; Sud 
hokimiyati; Ommaviy axborot vositalari. O’zbekiston Respublikasi Oliy kengashi 
1994 yildan Oliy Majlis deb ataladi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 2004 
yildan ikki palata: Senat va Qonunchilik palatasiga bo’lingan.
Asrlarga teng shu qisqa vaqtda erishilgan yutuqlar: mamlakatda o’rnatilgan 
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy barqarorlik, tarixiy, diniy qadriyatlarimizning tiklanishi 
jamiyatda o’rnatilgan osoyishtalikni, mustaqil O’zbekiston Respublikasining xalqaro 
jamiyatda tutgan o’rnining ortib borishini butun xalqimiz, jahonning yirik davlat 
arboblari Islom Karimov nomi bilan bog’laydi. 
Dunyo mamlakatlarida yangi jamiyat qurishning «O’zbek modeli» ga (o’zbek 
yo’li) uning asoschisi va yo’lboshchisi I.A.Karimovning siyosiy chizmasiga qiziqish 
ortib bormoqda. 1996 yili Venada (Avstriya) «XX asr xalqlar dohiylari» nomida bosib 
chiqariladigan kitoblarning bir jildi O’zbekiston Prezidentiga bag’ishlangan. Kitob 
mualliflaridan biri, garvard Universitetining professori Donald S. Karlayl «…Islom 

---

47 
Karimov kommunizmdan keyingi O’rta Osiyo mintaqasidagi eng buyuk davlat 
arbobidir» deb tan beradi. 
SSSRda, chunonchi O’zbekistonda sotsialistik tizim, kommunistik mafkura har 
tomonlama inqirozga uchrab, ziddiyatlar bilan to’lib-toshib turgan bir paytda
I.A.Karimovning, avvalo O’zbekiston partiyasi rahbarligiga (iyun,1989yil), keyin 
Prezidentlik lavozimiga (mart,1990yil) tayinlanishi bejiz emas edi. Vaqti, soati yetgan, 
lekin jon saqlash uchun o’zini har tomonga urayotgan, hech narsadan qaytmaydigan
mustabid tizimidan jafokash xalqni, ezilgan el-yurtni mustaqillikka chaqirish uchun 
sovet tizimining ikir-chikirlarigacha tushunib yetgan katta jur’at egasi, dovyurak Islom 
Karimovdek rahbar kerak edi. 
Islom Karimovning har bir asari, ma’ruza va maqolalari bozor munosabatlariga 
asoslangan demokratik jamiyat qurishning nazariy asoslarini, amaliy ishlarning 
kundalik dasturini tashkil qiladi. Shuningdek, yurtboshimiz mustaqillik arafasida 
O’zbekistonning ijtimoiy-siyosiy hayoti, chuqur inqiroz holati, sovetlarning so’nggi 
talvasasi, og’ir sharoitlarda O’zbekiston hukumati tutgan yo’li (1989-1990 yillar) 
haqida O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining 20 yilligiga bag’ishlab 
yozgan “O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” asarida yaqqol ko’rsatgan. 
G’arb va Sharqning rivojlangan mamlakatlari ko’p yillik taraqqiyot yo’llarini, o’zbek 
davlatchiligini ming yillar davomidagi tarixiy tajribasini o’rgangan holda yaratilgan 
I.A.Karimov asarlarida mustaqil O’zbekiston Respublikasini ijtimoiy-siyosiy, 
madaniy-ma’naviy va iqtisodiy taraqqiyotining muhim yo’nalishlari, butun dunyoda 
tan olingan bozor iqtisodiyoti va demokratik jamiyat qurishning asosiy tamoyillari 
to’g’risidagi ta’limot yaratildi. Istiqlolning, boshlang’ich bosqichida yorug’likka 
chiqkan «O’zbekiston o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li», «O’zbekiston - bozor 
munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li» va boshqa asarlarida bayon etilgan
O’zbekiston mustaqilligining birinchi navbatdagi kechiktirilmas ijtimoiy-siyosiy,
iqtisodiy va ma’rifiy-ma’naviy vazifalari keyinchalik «O’zbekiston XXI asrga 
intilmoqda» asarlarida bayon etib berildi. Islom Karimov donoligining yana bir 
ko’rinishi bozor munosabatlariga o’tish, demokratik jamiyat qurish jarayonida 

---

48 
ma’naviy-ma’rifiy, mafkuraviy ishlarning yuksak ahamiyatini taqqoslab 
ko’rsatganligidadir. 
Parchalangan Ittifoq o’rnida vujudga kelgan mustaqil davlatlarning hech birida 
ilgari surilmagan ma’naviy-ma’riviy ishlarning vazifalari Prezidentning «Jamiyatimiz 
mafkurasi, xalqni xalq, millatni millat qilishag xizmat etsin», «Donishmand 
xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman» asarlarida, «Istiqlol va ma’naviyat» 
(hujjatlar to’plami) kitobi va boshqa ko’plab maqolalarida bayon etilgan bo’lib, 
ma’naviyat- kelajagi buyuk O’zbekistonning mustahkam poydevori, milliy mustaqillik 
mafkurasi, 120 dan ortiq millatlar va elatlardan tashkil topgan O’zbekiston xalqini 
«O’zbekiston-vatanim manim» shiori ostida yagona, buyuk maqsad uchun 
birlashtiradigan bayroq sifatida tutgan o’rni ko’rsatib beriladi. Ma’naviy-ma’rifiy, 
mafkuraviy ishlarning yangi jamiyat qurishning zaruriy sharti sifatida qo’yilishi, o’ziga 
xos,o’zbek modelining ustivor tamoyillaridan biridir. I.A.Karimov yangi jamiyat 
qurishda milliy, diniy qadriyatlarimizni tiklash ishlariga, shu maqsadda Vatanimiz 
tarixini xolisona, yangicha yaratishga e’tiborni kuchaytirmoqda. Prezident istiqlolning 
dastlabki kunlarida (1992 yil yanvar): «Tarixga, merosimizga bo’lgan munosabat 
tubdan o’zgartirilishi lozim, yangi darsliklardan tortib oddiy kitoblargacha - 
hammasiga haqiqat yozilishi shart», deb aniq vazifa qo’ydi. 
Vatan tarixini o’rganish uning yangi avlodini tarbiyalashdagi tutgan o’rni, 
ahamiyati masalalari I.A.Karimovning «Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q» (1998 yil 
avgust) nomli asarlarida keng bayon qilib berildi. Yurtboshimiz haqqoniy tarix 
millatining o’zligini anglashning zaruriy sharti, ma’naviy va mafkuraviy
ishlarimizning haqiqiy manbai ekanligini qayta-qayta taqqoslab ko’rsatadi. 
I.A.Karimov har bir «siyosatchiman, arbobchiman degan odam, agar vijdoni bo’lsa, 
o’z xalqining tarixiy o’tmishini bilishi shart», deb vazifasini keskin qo’yadi. O’tmish 
davrining murakkab vazifalari, qarama-qarshiliklari davlat rahbaridan boshqaruvning 
har xil usullarini ishlatishni, kerak bo’lsa qattiq qo’llikni talab qiladi. I.A.Karimov 
shunday vazifada xalqqa ma’qul usullarni qo’llab ishlamoqda. 
1992 yil Moskvaning «Komsomolьskaya pravda» gazetasi muxbiri: 
«Muxoliflaringiz sizni totalitarizmda ayblab tanqid qilmoqda», desa, unga javoban 

---

49 
I.A.Karimov «Ha, buni men yaxshi bilaman. Muxoliflarim meni diktator qilib
ko’rsatishni juda hohlaydilar Tan olaman; ehtimol mening harakatlarimda 
avtoritarizm nishonalari bordir. Amma men buni faqat bir narsa bilan izohlayman: 
tarixning muayyan davrlarida, haqiqiy davlatchilik qaror topayotgan paytda, ayniqsa 
bir tizimdan ikkinchisiga o’tish davrida har holda kuchli jamiyat zarur. Qon 
to’kilishiga va qarama-qarshilikka yo’l qo’ymaslik, mintaqada millatlararo va 
fuqarolarning totuvligi, tinchligi va barqarorligini saqlash uchun shunday bo’lishi 
zarur. Bu yo’lda men jonimni fido qilishga tayyorman», deb javob bergan edi. 
O’zbekiston xalqining istiqlol yillarida erishgan eng katta yutug’i-mamlakatda 
o’rnatilgan tinchlik, osoyishtalik tartib-intizomdir. Respublika aholisining mutloq 
aksariyati (97,5 foizi) bunday sharoitga bevosita I.A.Karimovning yetakchiligida 
erishildi deb hisoblaydi. I.A.Karimov yangi davrning jaxon miqyosidagi davlat arbobi. 
O’zbekiston xalqining buyuk yo’lboshchisi, mamlakatninggina emas, xorijiy davlatlar 
va xalqaro tashkilotlarning bir qancha nishonlari va unvonlari bilan taqdirlangan.
O’zbekiston Respublikasini juda ko’plab davlatlar tan oldi va jahonning ko’pgina 
nufuzli tashkilotlari bilan siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va boshqa sohalarda hamkorlik 
qiladi. U o’z tashqi siyosatini olib borishda quyidagi tamoyillarga tayanadi:
1.
Davlat 
milliy 
manfaatlarining 
ustunligi; 
2. Xalqaro huquq normalarining davlat ichki huquq normalaridan ustunligi; 
3.Boshqa 
davlatlarning 
ichki 
ishlariga 
aralashmaslik; 
4.Terrorizm, narkobiznes va korrupsiyaga qarshi birgalikda kurashish;
5.Bir davlatga yaqinlashish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslik; 
6. Tinchlik va mustaqillikka sodiqlik va h.k.
1992 yil fevral oyida YEXHT va shu yilning 2 martida BMTga a’zo bo’lib kirishi 
uning siyosiy hayotida keskin burilish yasadi. Undan tashqari, O’zbekiston 1995 yil 
iyul oyida esa NATOning “Tinchlik yo’lida hamkorlik” dasturiga a’zo bo’ldi, Xalqaro 
Valyuta fondi, Jahon banki, Xalqaro moliya korporotsiyasi Yevropa tiklanish va 
taraqqiyot banki, YuNESKO va h.k.lar bilan mustahkam aloqalarni o’rnatdi.
Xulosa o’rnida aytish mumkinki, O’zbekiston xalqi asriy orzusi – mustaqillikni 
qo’lga kiritdi, shu davr ichida jahon xaritasidan munosib o’rinni egalladi. Bunyodkor 

---

50 
O`quv maqsadi 
O`zbekistonning o`ziga taraqqiyot yo`li, “o`zbek modeli” 
va iqtisodiy, ijtimoiy o`zgarishlarni o`rganish. 
xalqimiz o’z salohiyati bilan davlat va jamiyat taraqqiyotiga o’z hissasini qo’shib 
kelayotir. Har bir fuqaro o’z imkoniyatini to’liq yuzaga chiqarish uchun barcha 
sharoitlar mavjud. Bu mustaqillikning buyuk ne’matidir.