Buxoro davlat tibbiyot instituti X. P. Kenjayeva

4.2. O’zbek modeli
.
“O`zbek modeli”ga hamohang ravishda istiqbolli vazifalar 
belgilab olindi. Islom Karimov “Biz kelajagimizni o`z qo`limiz 
bilan quramiz” asarida qayd etganidek, respublikada iqtisodiy islohotlar va 
yangilanishlar dasturini amalga oshirishning dastlabki kunlaridan boshlaboq, 
asosiy e'tibor iqtisodiyot tuzilmasini muayyan ravishda yaxshilash, uning bir 
tomonlama, xom ashyo bazasi sifatidagi yo`nalishidan voz kechishga qaratildi va 
hozir ham shunday qilinmoqda. Mustaqillikka erishgunga qadar O`zbekiston 
totalitar, mustabid tuzumning paxta bazasi hisoblanar va ana shu xom ashyoni 

---

53 
boshqa mintaqalarga ham yetkazib berardi. Turmush darajasi esa nihoyatda past 
edi: 1990 yilda O`zbekistonda umumiy daromadlari yashash minimumidan past 
bo`lganlar aholining 70 foizini tashkil etardi, boshqa respublikalarda esa bu 
ko`rsatkich 30 foizdan ko`p emasdi. Mavjud korxonalar ichki bozor ehtiyojlari 
uchun emas, balki olib chiqib ketilishi uchun mahsulot ishlab chiqarardi. Shu bilan 
birgalikda, agar o`sha payt xaritasiga nazar tashlansa, ishlab chiqarilayotgan sanoat 
mahsulotining 50 foizi faqat Toshkent shahri va Toshkent viloyatining, qolgan 50 
foizi esa boshqa viloyatlarning hissasiga to`g‘ri kelardi. 
— Sobiq tuzum shu qadar mafkuralashgan ediki, xo`jalik yurituvchi 
sub'ektlarning faoliyati iqtisodiyot qonunlariga emas, dogmalarga bo`ysunardi, — 
deydi Oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi qoshidagi O`zbekistonning eng yangi 
tarixi masalalari bo`yicha muvofiqlashtiruvchi-metodik markazi direktori 
o`rinbosari Muhsinjon Xolmuhamedov. 
— O`sha paytda yalpi ichki mahsulot tarkibida sanoatning ulushi, bor-
yo`g‘i, 14 foizga yaqin edi, xolos. Bir vaqtning o`zida sobiq markaz juda katta 
miqdordagi moliyaviy mablag‘larni o`z g‘oyalarini Afrika yoki Amerika 
qit'alaridagi mamlakatlarga singdirish uchun yo`naltirardi. Yangi maktablar 
qurishga esa mablag‘ topilmasdi. XX asrning so`nggi o`n yilliklarida ana shunday 
sharoitlarda yashagan odamlar ishlab chiqarishda, sog‘liqni saqlash va boshqa 
sohalarda yuzaga kelgan turg‘unlikni ko`rib, kelajakka bo`lgan ishonchni 
yo`qotgan edilar. 
Boshqacha aytganda, mafkuraviy dogmalardan xoli shunday yangicha 
tafakkurni shakllantirish zarurati paydo bo`ldi, toki u butun jahon tamadduni va har 
bir alohida mamlakatning sifat jihatidan yangi bosqichga o`tishi uchun turli yo`llar 
mavjudligini ko`rsatib bersin. O`zbekistonda uzoq vaqt davomida yuzaga kelgan 
muammolarni hal etish uchun tamomila yangi yondashuv ishlab chiqildi. U 
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning har bir bosqichida maqsad va ustuvor 
vazifalarni aniqlashtirish, ularni bajarish uchun zarur bo`lgan mexanizmlarni 
yaratish, qabul qilingan qarorlar ijrosini ta'minlashni o`z ichiga oldi. Muhimi, bu 

---

54 
ishlar ko`zbo`yamachilik, o`z-o`zini aldash va yutuqlardan esankirashlarsiz, 
vazminlik bilan olib borildi, aynan shuning uchun ham samarali bo`ldi. 
Yuqorida nomi keltirilgan L. Levitinning yozishicha, O`zbekiston qulay 
geografik joylashuvga ega bo`lib, mintaqaning transport, energetika va suv 
tizimlari markazida joylashgan. U aholi soni jihatidan ham, ilmiy-texnik salohiyati, 
noyob tabiiy-iqlim sharoitlari, qadimiy dehqonchilik madaniyati va mineral-xom 
ashyo zaxiralari bilan ham o`z qo`shnilari orasida ustun turadi. Bu esa o`zini o`zi 
oziq-ovqat bilan ta'minlashga, qishloq xo`jaligi ekinlarining qimmatli texnik 
turlarini yetishtirish va eksport qilishga imkon yaratadi. Mamlakatda ekologik 
jihatdan xavfsiz va jahon bozorida raqobatdosh meva-sabzavot mahsulotlarini 
ishlab chiqarish uchun barcha shart-sharoit mavjud. 
Mutaxassislar 
fikricha, 
bozor 
iqtisodiyotini 
totalitar, 
ma'muriy-
buyruqbozlik asosida shakllantirib bo`lmaydi. Bu ikki tizim umumiy jihatlarga ega 
emas, shuning uchun ham mustaqillikka erishgan paytda mavjud xo`jalik 
mexanizmini takomillashtirish emas, balki butunlay yangisini yaratish zarur bo`ldi. 
“O`zbek modeli” asosida bir holatdan boshqa holatga o`tildi. 
Yangi sharoitga o`tish xalqning qo`llab-quvvatlashi tufayli kelgusi 
taraqqiyot va iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga mustahkam poydevor yaratdi. 
Bu monolitning hayotiyligi keyin ham bir necha bor sinovdan o`tdi. Masalan, 
jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida respublikamiz o`z vaqtida ko`rilgan 
chora-tadbirlar dasturi asosida inqirozni salbiy oqibatlarsiz yengib o`tdi. 
Aniq iqtisodiy hisob-kitoblar shuni ko`rsatadiki, bozor iqtisodiyotiga 
uning barcha qoidasi va talablarini joriy etgan holda o`tish oson kechmaydi. Lekin 
mustaqillik ilgari mavjud bo`lmagan astoydil mehnat qilish va buning uchun 
moddiy rag‘bat olish imkoniyatini taqdim etdi. 
Bozor 
munosabatlari 
sharoitida 
xalqimiz 
o`zining 
tadbirkorlik 
qobiliyatlarini ishga solgan holda, qo`shimcha daromad manbaini topdi. Bozor 
iqtisodiyotiga o`tish, shuningdek, odamlar ongu tafakkurini o`zgartirish uchun 
zamin yaratdi. Aholi orasida tashabbuskorlik, o`z kuchiga ishonish hissi 
shakllandi. Negaki, bozor munosabatlari odamlarni yangiliklarga befarq 

---

55 
qaramaslikka, fan va texnikaning so`nggi yutuqlarini dadil joriy etishga, kasbiy 
mahoratni munosib baholashga, qisqasi, iqtisodiyot ustidan markazlashgan 
boshqaruv sharoitida erishish mumkin bo`lmagan yutuqlarni qo`lga kiritishga 
chorlaydi. Bozor iqtisodiyotida madaniy an'analar takomiliga yetkaziladi, ayniqsa, 
u yoki bu sohada afzallikka ega bo`lgan an'analar rivojlantiriladi. Bozor 
munosabatlari, bir tomondan, ishlab chiqarish quvvatlarining salohiyatidan 
samarali foydalanishni, ikkinchi tomondan esa, boqimandalikdan qutulib, 
tashabbuskorlik va omilkorlikni rivojlantirish, mulkka egalik hissini qayta tiklash 
va nihoyat, ishlab chiqaruvchining buyruqbozligidan voz kechib, uning iste'molchi 
manfaatlariga xizmat qilishini ta'minlaydi. 
O`z navbatida, mazkur jarayonning pirovard xulosasi Islom Karimovning 
“O`zbekiston mulkdorlar mamlakatiga aylanishi kerak!” degan so`zlarida yaqqol 
ifoda etildi. Respublikaning yangi taraqqiyot yo`liga va tanlab olgan modeliga 
sodiqligi haqidagi fikrlar nafaqat mamlakatimiz, balki global miqyosda yangray 
boshladi. Birinchi Prezidentimiz Yevropa davlatlaridan biriga safari chog‘ida 
mamlakatimizda kichik va o`rta mulkdorlar sinfi paydo bo`lgan taqdirdagina 
jamiyatimiz taraqqiyot va demokratiya sari dadil odim tashlay olishini ishonch 
bilan ta'kidlagandilar. 
Shunda mulkka munosabatni tubdan yangilash maqsadida o`zgarishlar 
qadamma-qadam amalga oshirila boshlandi. Uning mohiyati mulkni davlat 
tasarrufidan 
chiqarish, 
xususiy 
tadbirkorlikni 
qo`llab-quvvatlash, 
qulay 
ishbilarmonlik muhitini yaratish g‘oyasiga asoslanardi. Bu esa iqtisodiyotni 
bosqichma-bosqich yangilashda poydevor bo`ldi va uning samaradorligi jahon 
hamjamiyati tomonidan alohida e'tirof etildi. 
Ishbilarmon doiralar hamda tahlilchilar fikricha, oqilona va uzoqni 
ko`zlagan siyosat bugungi kunda Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan izchil 
davom ettirilmoqda, amalga oshirilayotgan islohotlar esa nafaqat samarali, balki 
O`zbekiston singari bozor iqtisodiyotini rivojlantirish sari yuz tutgan boshqa 
davlatlarga amaliy o`rnak bo`la oladi. 

---

56 
Aytish kerakki, mustaqillik tufayli xususiy sektor beqiyos imkoniyatlarni 
qo`lga kiritdi. 50 ga yaqin me'yoriy-huquqiy hujjatlar qayta ko`rib chiqildi va 
ishbilarmonlik 
muhitini 
yaxshilash 
maqsadida 
to`ldirildi. 
Jahon 
banki 
ma'lumotlariga ko`ra, agar bundan o`n yil avval o`z ishini yo`lga qo`yish uchun 
tadbirkorga 276 kun kerak bo`lgan bo`lsa, ayni paytda bu jarayon O`zbekistonda 
bir haftadan kam muddatni talab etadi va yuqori daromadli mamlakatlar 
ko`rsatkichiga mos keladi. Ishbilarmonlik muhitini yaxshilashga qaratilgan bunday 
ishlar xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning reytingida aks etmoqda. Misol uchun, 
qisqa davr ichida mamlakatimiz deyarli 70 band bo`yicha ko`rsatkichlarni 
yaxshilagan. 
Izchil amalga oshirilayotgan siyosat tufayli bugun O`zbekistonda 
tadbirkorlik 
faoliyatidan 
olinayotgan 
daromad 
MDH 
mamlakatlaridagi 
ko`rsatkichlardan yuqori. Yangi mingyillikka o`tish bo`sag‘asida kichik biznesning 
yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 31 foizni tashkil etgan bo`lsa, bugungi kunda, 
Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisida keltirilganidek, 56,9 foizga 
yetgan. Agrar sohadagi tub burilishlar natijasida qishloq mehnatkashlarining 
qarashlari ham o`zgardi. Har bir fermer va dehqon o`zini yerning haqiqiy egasidek 
his eta boshladi. Aynan egasidek, xo`jayinidek emas — buning katta farqi bor. 
O`zini va oilasini boqayotgan yerning holatiga, uni qayta ishlashga mas'uliyat bilan 
yondashadigan, hosildorlikni oshirish va mahsulotni saqlash uchun jon 
kuydiradigan, boshqacha aytganda, natijadorlikka va o`z qobiliyatini to`la 
namoyon etishga intiladigan bo`ldi. 
Ayni paytda O`zbekistonda ish bilan band aholining to`rtdan uch 
qismidan ko`prog‘i xususiy sektorda mehnat qiladi. Ularga xom ashyoni 
zamonaviy texnologiyalar asosida chuqur qayta ishlash hajmini ko`paytirish, 
tayyor mahsulotni eksport qilishni oshirish, xizmat ko`rsatish sohasini 
rivojlantirish vazifalari ham yuklatilgan. Bundan chorak asr muqaddam umuman 
mavjud bo`lmagan mulkdorlar va tadbirkorlar bugun iqtisodiyotning yetakchi 
kuchiga aylandi. Aholini sifatli mahsulotlar bilan ta'minlash, yuqori qo`shimcha 

---

57 
qiymatli mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish, zamonaviy xizmatlar ko`rsatish, 
yangi ish o`rinlari yaratish masalalarida ular asosiy rol' o`ynamoqda. 
Samaradorligi 
tan 
olingan, 
chuqur 
o`ylangan 
chora-tadbirlar, 
O`zbekistonni ishbilarmonlik muhitini isloh etish bo`yicha jahondagi kuchli 
o`ntalikka kiritgan Jahon banki e'tirof etganidek, izchil davom ettirilmoqda. 
Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2016 yil 5 oktyabrdagi xususiy sektor rivojida 
yangi sifat bosqichini boshlab bergan “Tadbirkorlik faoliyatining jadal 
rivojlanishini ta'minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va 
ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo`shimcha chora-
tadbirlar to`g‘risida”gi Farmoni ishbilarmonlar doirasida katta qiziqish uyg‘otdi. 
Davlatning qo`llab-quvvatlashidan ilhomlangan tadbirkorlar safi o`tgan yil 
davomida yana 32 mingta ko`paydi. 
— O`zbekiston rahbariyati balandparvoz siyosiy bayonotlar bermaydi, 
siyosiy oldi-qochdi bilan shug‘ullanmaydi, — deb qayd etgan edi “Mir govorit” 
gazetasining bosh muharriri Viktor Matyashov (Rossiya). — U iqtisodiyotni yo`lga 
qo`yish, -davlat qurilishi borasida aniq ishlarni amalga oshiradi.