|
4. TA’MINOTJARAYONININGHISOBI.
Ta’minot jarayoni muomalalari ta’minotchi (xom ashyo, materiallar,
yoqilg‘i, butlovchi buyumlar, yarim tayyor mashulotlar, ehtiyot qismlar, tovarlar,
shuningdek korxonani bir me’yorda faoliyat kо‘rsatuishi uchun zarur bо‘lgan
mehnat qurollari va mehnat vositalarini va boshqa moddiy qiymatliklarni yetkazib
beruvchi) korxonalar bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri yoki birja brokerlari orqali oldindan
tuziladigan shartnomalar asosida amalga oshiriladi. Bu shartnomalarda, odatda,
xarid qilinayotgan moddiy qiymatliklarning nomi, miqdori, bahosi, sifati, yuklab
jо‘natish, qanday transport vositasida yetkazib berish hamda hisoblashish shartlari
kо‘rsatilgan bо‘ladi. Xо‘jalik yurituvchi subyektlarining marketing va buxgalteriya
bо‘limi xodimlari shartlarning basharilishi ustidan nazorat olib boradilar.
Quyidagilar ta’minot jarayoni buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari
bо‘lib hisoblanadi:
339
1. Marketing, moliya-reja va boshqa bо‘linmalari bilan hamkorlikda hisobot
davri uchun korxonaning barcha faoliyatiga zarur bо‘lgan moddiy qiymatliklar
(mehnat qо‘rollari va mehnat buyumlari) miqdorini aniqlash.
2. Marketing bо‘limi xodimlari bilan hamkorlikda moddiy qiymatliklarni
xarid qilish uchun ishlab chiqarish korxonalar bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri yoki birja
brokerlari orqali shartnomalarni rasmiylashtirishni tashkillash.
3. Shartnoma shartlarini tо‘g‘rigini nazorat qilish.
4. Shartnomalarni bajarilishi ustidan nazorat о‘rnatish.
5. Xarid qilinayotgan moddiy qiymatliklarning shartnoma baholarini
tо‘g‘riligini tekshirish va nazorat qilish.
6. Moddiy qiymatliklarni kelishiga, omborlarga qabul qilib olinishiga,
saqlanishiga va foydalanishga ya’ni mashulot ishlab chiqarish maqsadlari uchun
berilishiga nazorat о‘rnatish.
7. Moddiy qiymatliklarni saqlash joylaridagi butligini ta’minlash.
8. Moddiy qiymatliklarni zahiralarini me’yorlar doirasida ta’minlanishiga
nazorat o’rnatish.
9. Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisoblashuvlarni о‘z vaqtida
amalga oshirilishini ta’minlash.
10. Moddiy qiymatliklarning korxona omborlaridan chiqib ketishini о‘z
vaqtida hujjatlar bilan rasmiylashtirish.
11. Xarid qilingan moddiy qiymatliklarning haqiqiy tannarxlarini (baholarini)
tо‘g‘ri va о‘z vaqtida aniqlash.
12. Moddiy qiymatliklarni qayta rо‘yxatga olishni о‘z vaqtida о‘tkazish.
13.
Moddiy
qiymatliklarni
omborlardagi
hisobini
tо‘g‘ri
olib
borilayotganligini nazorat qilish.
14. Moddiy qiymatliklarning kelishini va chiqib ketishini sintetik hisobini
tо‘g‘ri tashkil qilish.
Ta’minot jarayonida sodir bо‘ladigan xо‘jalik muomalalarini hisobga olish
uchun xо‘jalik yurituvchi subyektlarning hisob siyosatida kо‘rsatilgan hisobga
olish baholaridan kelib chiqqan holda quyidagi sintetik schyotlardan foydalaniladi:
340
1. 1000 - “Materiallar hisobga olinadigan schyotlar”.
2. 1500 - “Materiallarni xarid qilish va sotiib olishni hisobga oladigan
schyotlar”.
3. 1600 – “Materiallar qiymatidagi farqlarni hisobga oladigan schyotlar”.
4. 2900 – “Tovarlar hisobga olinadigan schyotlar”.
5. 6000 – “Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarni tо‘lovga olingan
schyotlarini joriy qismi”.
6. 7000 – “Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarni tо‘lovga olingan
schyotlarini uzoq muddatli qismi”.
7. 5000 – “Kassadagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar”.
8. 5100 – “Hisob kitob schyotidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi
schyotlar”.
9. 5200 – “Chet el valyutasidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar”.
Sotib olingan xom ashyo, materiallar, yoqilg‘i, butlovchi buyumlar, yarim
tayyor mashulotlar, ehtiyot qismlar, tovarlar, shuningdek korxonani bir me’yorda
faoliyat kо‘rsatishi uchun zarur bо‘lgan mehnat qurollari va mehnat vositalarini va
boshqa moddiy qiymatliklarni joriy hisobi “Materiallar hisobga olinadigan
schyotlar”da haqiqiy tannarxlarida yoki hisob siyosatida nazarda tutilgan boshqa,
rejalashtirilgan ulgurji baholarda, sotib olishning reja tannarxlarida, о‘rtacha sotib
olish baholarida aks ettiriladi.
Moddiy qiymatliklarning haqiqiy tannarxi, ularni sotib olishning barcha
xarajatlarini hamda moddiy qiymatliklarni о‘rnashgan joyiga hamda ishlatish
holatiga keltirish bilan bog‘liq bо‘lgan transport tashish sarflarini о‘zida aks
ettiradi va quyidagi xarajat moddalaridan tashkil topadi:
1. Xarid qilingan moddiy qiymatliklarning mol yetkazib beruvchilarning
hujjatlarida kо‘rsatilgan sotib olish baholari xarajatidan (sotib olish tannarxidan).
2. Tashib keltirish uchun qilingan transport xarajatlaridan.
3. Yuklab – tushirish xarajatlaridan.
4. Saqlash va tayyorlash xarajatlaridan.
341
5. Tashib keltirishdagi tabiiy kamayishlarni me’yorlar doirasida qoplash
xarajatlaridan.
Agar moddiy qiymatliklarning joriy hisobi rejalashtirilgan ulgurji baholarda
yoki korxonaning buxgalteriya hisobi siyosatida nazarda tutilgan boshqa baholarda
(sotib olishning reja tannarxlarida, о‘rtacha sotib olish baholarida) olib borilsa,
ularga tegishli bо‘lgan materiallarning qiymatidagi farqlar “Materiallar
qiymatidagi farqlarni hisobga olinadigan schyot”da alohida hisobga olib boriladi.
Hisobga olish baholaridan foydalanganda moddiy qiymatliklarni korxonaning
asosiy ishlab chiqarish va boshqa maqsadlari uchun foydalanishga berganda yoki
chetga sotganda, ularga tegishli bо‘lgan materiallarning qiymatidagi farqlarni
qо‘shib, haqiqiy tannarxlarda yoki boshqacha qilib aytganda haqiqiy ulgurji
baholarda hisobdan chiqariladi. Ularning haqiqiy tannarxini yoki haqiqiy ulgurji
baholarini topish uchun hisobot oyi tugagandan keyin asosiy ishlab chiqarish va
boshqa maqsadlari uchun foydalanishga bergan yoki chetga sotgan moddiy
qiymatliklarga tegishli bо‘lgan materiallarning qiymatidagi farqlar summasi
topiladi. Buning uchun, eng avvalo, moddiy qiymatliklarni rejalashtirilgan ulgurji
baholariga nisbatan yoki boshqa hisobga olish bahosiga nisbatan materiallarning
qiymatidagi farqlarni о‘rtacha foizi topib olinadi. Buni matematik modulini
quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
∑F
1
Do'stlaringiz bilan baham: | 
