Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

Turli  mulkchilik  shakllariga  qarashli  korxonalar  o„rtasidagi 
hisob-kitoblar bo„yicha buxgalteriya provodkalarini  mustaqil yozib 
ko„ring. Ushbu buxgalteriya yozuvlari mahsulot yetkazib beruvchi kor-
xonaning  hisobvarag„iga  sotilgan  mahsuloti  uchun  pul  mablag„larining 
kelib tushganligini bildiradi.  
To„lov talabnomalari bo„yicha hisob-kitoblarda hujjatlar ayla-
nishi  qanday  ko„rinishda  bo„ladi?  Yuqorida  berilgan  matn  asosida 
o„zingiz  mustaqil  ravishda  ushbu  hujjatlar  aylanishini  chizing  va 
izohlang! 
Naqd pulsiz hisob-kitoblarning boshqa shakllari kabi to„lov talab-
nomasi  bo„yicha  hisob-kitoblar  ham  ma‟lum  bir  afzallik  va  kamchilik-

---

 
101 
larga ega. To„lov talabnomalari bilan hisob-kitoblarnig afzalliklari quyi-
dagilardan iborat: 
1)  Mahsulot  sotuvchi  bilan  mahsulot  oluvchi  tomonlar  bir-birini 
o„zaro nazorat qilishga qulay. 
2)  Mahsulot oluvchiga tovarni jo„natish kechiktirilmaydi.  
3)  Mol  jo„natuvchi  bilan  hisob-kitob  qilish  uchun  mahsulot  oluv-
chining  mablag„ini  alohida  hisobvaraqda  deponent  qilib  qo„yish  talab 
etilmaydi,  ya‟ni  to„lovchining  mablag„lari  biror  muddatga  aylanmadan 
tashqariga chiqib ketmaydi. 
4)  To„lovchiga  taqdim  etilgan  hujjatlar  asosida  mol  yetkazib  be-
ruvchining  shartnoma  shartlari  qay  darajada  bajarilishini  tekshirish  hu-
quqi beriladi, shu bilan birga shartnoma shartlaridan biri buzilgan holda 
to„lov to„lashdan bosh tortish huquqiga ega bo„ladi. 
5)  Mol  oluvchi  hisobvarag„idan  akseptsiz  talabnomalar  bo„yicha 
mablag„larning  majburiy  olinishi  mahsulot  yetkazib  beruvchi  yoki  xiz-
mat ko„rsatgan tomon manfaatlariga mos keladi. 
To„lov  talabnomasi  bo„yicha  hisob-kitoblarning  kamchiliklari 
quyidagilar: 
1.  Mahsulot  sotuvchi  korxonaga  to„lovning  o„z  vaqtida  o„tkazili-
shi kafolatlamaydi. 
2.  To„lov  o„tkazilishi  bilan  tovar  jo„natilishi  vaqtining  bir-biriga 
mos kelmasligi. 
3. Omborxona bilan bog„liq muammolarning yuzaga kelishi mumkinligi. 
4.  To„lov  talabnomasi  bo„yicha  hisob-kitoblarda  hujjatlar  aylani-
shi to„lov topshirig„iga nisbatan uzoqroq davom etishi. 
Umuman, to„lov talabnomasi bo„yicha hisob-kitoblarning ishlatili-
shi ko„p hollarda 2-kartotekadan o„z vaqtida to„lanmagan to„lov talabno-
malarning  ko„payishiga  sharoit  yaratadi,  chunki  talabnoma  bankka 
to„lov  uchun  kelib  tushgan  vaqtda  to„lovchining  hisobvarag„idan  har 
doim  ham  to„lovni  amalga  oshirish  uchun  yetarli  pul  mablag„lari  bo„l-
maydi.  Kartotekaga  qo„yilgan  har  bir  to„lov  talabnomasi  respublika 
iqtisodiyotida  debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarining  oshganligidan  dalo-
lat beradi. Shu sababli, respublika banklari  o„z  mijozlarining kartoteka-
dagi  hujjatlari  va  ularni  to„lash  bo„yicha  qanday  ishlar  olib  borilayot-
ganini nazorat qilib turadilar.