Бутун Дунё цивилизацияси xxi–аср бошида планетар миқёсда тизимли, қайтадан ўзгартиришни бошидан кечирмоқда

3-Mavzu: XXI – ASR BARQAROR RIVOJLANISH JADVALI


Reja:

1. 
   Barqaror rivojlanish jadvali haqida tushuncha.
   
2. 
   Barqaror rivojlanish jadvalida fanga etibor
   
3. 
   XXI – asr kun tartibi
   
4. 
   Sotsial va iqtisodiy aspektlari
   
5. 
   Rivojlanish maqsadida resurslarni saqlash va ratsional (maqsadga muvofiq) foydalanish
   
6. 
   Asosiy aholi guruhlarining rolini mustahkamlash
   
7. 
   Barqaror rivojlanish dasturini amalga oshirish vositalari
   

Tayanch iboralar: Barqaror rivojlanish modeli, barqaror rivojlanish jadvali. XXI – asr kun tartibi, sotsial va iqtisodiy aspektlari, barqaror rivojlanish dasturini amalga oshirish vositalari.
XXI – asr kun tartibi (jadvali) bugungi kunning aktual muammolariga bag‘ishlangan, shuningdek, dunyoni kelajak yuz yillarda duch keladigan muammolarini yechishga, tayyorlashga bag‘ishlangan. Bu jadval global konsensusni va rivojlanish va atrof – muhit masalalari bo‘yicha yuqori darajada majburiyat olishlarini aks ettiradi. Ularni muvaffaqiyatli amalga oshirishning javobgarligi eng avvalo hukumat rahbarlari bo‘ynida yotadi. Bu maqsadga erishishda milliy sttrategiya, regional siyosat va jarayonlar hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Xalqaro hamkorliklar milliy intilishlarni kuchaytirishga imkon berishi kerak va qo‘shimchalar kiritishi lozim. Keng jamoatchilik va nodavlat tashkilotlar ham keng qatnashishi kerak.
XXI – asr jadvali barqaror rivojlanish maqsadiga erishishda fanga katta e’tibor bergan. Barqaror rivojlanish konsepsiyasi fanlararo konsepsiyadir. Hozirgi vaqtda barqaror rivojlanishga o‘tish Dunyo bo‘yicha vazifa qilib qo‘yilib, barqaror rivojlanish, hozirgi avlodning hayoti iste’molini qoniqtirish va shu bilan birga kelajak avlodining ham shunday imkoniyatni saqlab qolishdan iborat.
Dunyoda, barqaror rivojlanishga o‘tish muammosini o‘rganuvchi vv shunga muvofiq harakat (deystviye) dasturlarini ishlab chiquvchi ilmiy-amaliy markazlar bor. Masalan, Rim klubi. Avstriyada (Laksenburg) biosferaning barqarorligini saqlash yo‘llarini va sotsial iqtisodiy rivojlanish tendensiyalarini o‘rganuvchi Xalqaro tizimli (sistemniye) institut ishlab turibdi. Vashingtonda dunyoni kuzatish instituti ishlab turibdi, 1984 yildan buyon «Dunyoning holati Barqaror jamiyatga taraqqiyot» nomi bilan yillik ma’ruzalar to‘plami chiqaradi. Shuningdek, Vashingtonda Xalqaro resurslar instituti bor, qaysikim dunyoning, katta regionlarning, mamlakat va kontinentlarni resurs bilan ta’minlash muammosi bo‘yicha obzorlar chiqaradi.
«XXI – asr kun tartibi (jadvali)da», har xil xalqaro va nodavlat tashkilotlarga barqaror rivojlanishning indikatorlarini ishlab chiqishni va undan o‘z faoliyatlarida foydalanishga chaqiradi. Shunday ko‘rsatkichlarni ishlab chiqish hamda foydalanish bo‘yicha ko‘pgina milliy va Xalqaro tashabbuslar asosida, BMT ning Barqaror rivojlanish bo‘yicha komissiyasi 1995 yildagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha dastur qabul qildi. BMT barqaror rivojlanish komissiya rivojlanishni baholash uchun 54 ko‘rsatkichni tavsiya etdi, qaysi kim ular 3 guruhga: sotsial, iqtisodiy va institutsionalga birlashtirilgan. Bu ko‘rsatkichlar mamlakatlar milliy darajada (natsionalnom urovne) strategik hal qilishda foydalanish uchun qaratilgan. Bu ko‘rsatkichlarning hammasidan har qanday aniq (konkret) hollarda qo‘llab bo‘lmaydi. Keyingi vaqtlarda bu ko‘rsatkichlardan tashqari tabiiy resurslardan foydalanish va ekosistemalardagi global o‘zgarishlarni aks ettiruvchi ikkita yangi ekologik ko‘rsatkich taklif etildi: «tirik planetaning indeksi» va «global ekologik iz». Shuni aytish kerakki barcha ko‘rsatkichlar universal emas, ayrimlari aniqlik kiritishni talab qiladi.
Ayrim ko‘rsatkichlar rivojlanishning mohiyatini aks ettirmaydi (Masalan, aholini vaksionatsiya qilish). Ayrim ko‘rsatkichlarni konkret sharoitga bog‘liq, holda ham ijobiy va ham salbiy deb baholash mumkin. Masalan, aholi sonining o‘sishi ayrim mamlakatlar uchun kuchli salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ayrim mamlakatlarda (masalan Rossiya) ijobiy. Ikkinchi tomondan, bir qator muhim ko‘rsatkichlar hisobga olinmaydi, masalan, Halqaro terrorizmning kuchayishiga va nihoyat ko‘pgina ko‘rsatkichlar uchun Xalqaro statistika yo‘q.