2. Barqaror rivojlanish konsepsiyasishaklanish qisqacha tarixi tarixi. Barqaror rivojlanish konsepsiyasi tarixi – ildizlari o‘tgan asrning 60 – yillarida, yani Halqaro biologik dasturni realizatsiya qilish natijalariga borib taqaladi. 60 – nchi yillarning boshlarida, Xalqaro ilmiy kengash ittifoqi ramkasida ishlovchi yetuk bir gruppa biologlar, Xalqaro biologik dastur deb nom olgan ishchi dasturida biosfera mahsuldorligini global tekshirishning nazariy asoslari bo‘yicha umumiy prinsiplarini (tamoyillarini) ifodalangan edi. Bu tayyorlov ishida yirik sovet olimlari: akademik Gilyarov M.S., A.L.Kursanov, A.Ye.Rodin, V.N.Sukachev va boshqalar faol qatnashdilar.
1964 y. Parijda Xalqaro Biologik Dasturning (XBD) 1 – nchi general assambleyasi bo‘ldi, unda uning vazifalari va amalga oshirish yo‘llari aniqlandi. Bu yig‘ilishda – «Insoniyat farovonligining biologik mahsuldorlik asoslari» bo‘yicha global kompleks tekshirishlar olib borish g‘oyasi va vazifalari ilgari surildi.
XBD dasturidan, hozirgi nuqtai nazardan biosferaning ishlab turishini (funksionirovat qilishini) yangicha qarashda va tushunishda sifatiy jihatdan burilish bo‘ldi. Ana shu tekshirishlar natijasida birinchi marotaba, biosferaning mahsuldorligi, biogen elementlar aylanib yurishi va harakteri, inson xo‘jalik faoliyati tasirida uning buzilishi haqida real baho olindi va amalda aholi o‘sish imkoniyatining chegaralari haqida muommalar qo‘yildi.
XBD olingan malumotlarni realizatsiya qilish va tahlil qilish aholi sonining o‘sishi va biosfera resurslari o‘rtasida chuqur qarama qarshiliklar borligi aniqlandi. Tabiiy muhitning antropogen buzilishining masshtabi (miqyosi) esa, juda katta (ulkan) ekanligi aniqlandi va baholandi.
XBD dasturdan olingan materiallar va natijalar global taraqqiyot bo‘yicha modellashtirish ishlariga turtki berdi. Birinchi global model D.J. Forestr tomonidan 1971 y tuzildi. Model, matematik model bo‘lib, aholi, sanoat, qishloq xo‘jaligi, tiklanadigan va tiklanmaydigan resurslar, atrof – muhitning ifloslanishlari o‘zaro tasirining dinamikasini tasvirlar edi. Anna shunday model asosida olingan xulosalar juda ham vahimali bo‘lib chiqdi. Modeldan shu aniq bo‘ldiki: quyidagi chora tadbirlar bilan halokatdan chiqish mumkin ekan:
- aholi sonini suniy barqarorlashtirish.
- industrial kapitalni 1980 yilgacha o‘stirish so‘ngra buni ham barqarorlashtirish.
- aholi jon boshiga ishlatadigan resurslarni 1970 y. 1/8 gacha kamaytirish.
- atrof – muhit qishloq xo‘jaligi, va sanoat chiqindilari bilan ifloslanish darajasini 1970 yildagi darajaga nisbattan 4 barobarga kamaytirish.
Model o‘sishni rivojlantirishni chegaralashni muqarar ekanligini aniq ko‘rsatdi.
1972 yilda Stokgolmda BMT ning atrof muhit muommasi bo‘yicha xalqaro kongeressiya yuqoridagi chaqiriqga javob bo‘ldi. Kongressda atrof – muhitning degaradatsiyalashuvini va uni saqlash uchun vazifalar aniqlandi, barqarorlash uchun ayrim shaklda bazi bir harakatlar belgilanadi.
Adabiyotlarda «Barqaror rivojlanish» tushunchasi 70 – nchi yillarning oxirida va 80 – yillarning boshlarida paydo bo‘laboshladi.
1983 yilda BMT general sekretari «Atrof muhit va rivojlanish bo‘yicha Dunyo komissiyasi» ni («Miravaya komissiya po okrujayushiy srede i Razvitiyu») tashkil etadi. Bu komissiyaning oldiga – Dunyo rivojlanishining global konsepsiyasini ishlab chiqarish maqsad qilib qo‘yilgan edi. Bu komissiyani ko‘pincha komissiyaning raisi, Norvegiyaning – sobiq premer ministri Gru Garlen Brundtlanda (Brundtland) nomi bilan «Brundtlanda komissiyasi» ham deb ataydilar.
Komissiyaning vazifasi atrof muhitning butun Dunyo muommalarini qarab chiqish va ularni hal qilish uchun global kun tartibini taklif etishdan iborat edi. Komissiyaning ishi, butun dunyodagi aholining hamma qavatlarini: baliqchi, fermer, uy bekasi, o‘rmon kesuvchi, maktab o‘qituvchisi, sanoatning raxbarlar va boshqalarni, bezovta qiluvchi muommalarni aniqlashga qaratilgan edi.
Natijada komissiya dastlabki boshlang‘ich aniqliklarni o‘rnatdi va odatdagi yashovchan (barqaror) rivojlanishning integral tarifini kiritdi.
«Brundtland komissiyasinipng Barqaror rivojlanish konsepsiyasining birinchi original tarifi» «Brundtland komissiyasi» ning hisobotida berilib, u BMT tomonidan maqullandi. Xudi anna shu mashhur ish va boshqalar Rion Konvensiyasini ishlab chiqishning asosi bo‘lib xizmat qildi:
- «XXI – asrga kun tartibi dasturi».
- «Iqlimning o‘zgarishi haqida konvensiya».
- «Bilogik xilma – xillik konvensiyasi».
- «Dunyo o‘rmon xo‘jaligining tamoillari (prinsiplari), o‘rmon boyliklaridan iqtisodiy foydalanish va himoya qilish».
- «Atrof – muhit va rivojlanish bo‘yicha Rio deklaratsisi».
- «Cho‘llanishga qarshi kurash bo‘yicha konvensiya».
Rio – de – Janeyroda Konvensilar birga «XXI – asr barqaror rivojlanish jadvali (kun tartibi)» qabul qilindi:
