Buqalamun: hikoyalar. / Anton Chexov. T.: Yangi

Buqalamun
217
– Nima dedingiz? O‘lay deyapman, janobi 
oliy lari, kunim bitgan... tuzalmayman...
– Qo‘y, qo‘y bemaza gapingni... davolaymiz!
– Bilganingizni qiling, janobi oliylari, qulluq, 
faqat biz shuni bilamizki... ajal tikilib kelsa, 
chora yo‘q.
Shifokor chorak soatcha Yefimning u yoq­bu 
yog‘ini ko‘rdi; so‘ng o‘rnidan turib:
– Qo‘limdan hech narsa kelmaydi... Kasal-
xonaga borishing kerak, u yerda operatsiya 
qili shadi. Hozirning o‘zida bor... Albatta, bor! 
Vaqt biroz kech, kasalxonadagilarning ham-
masi uxlab qolishgandir. Lekin mayli, men to‘rt 
enlik xat yozib beraman. Uqdingmi?
– Taqsir, nimada boradi? Bizda arava yo‘q, – 
dedi Pelageya.
– Hechqisi yo‘q, men xo‘jayinlarga aytib 
ko‘raman, arava berishadi.
Shifokor ketdi. Chiroq o‘chib yana haligi «oh-
voh...» eshitiladi. Yarim soatdan keyin ko‘cha 
eshigi oldiga arava yuborishibdi, Yefim  o‘rni-
dan turib, kiyinib, kasalxonaga jo‘nadi...
Tong otdi, musaffo ertalabki payt. Pelageya 
uyida yo‘q: u Yefimning holini bilgani kasalxo-
naga ketgan. Qayerdadir yig‘layotgan bolaning 
ovozi keladi. Varkaning qulog‘iga kimningdir 
uning tovushi bilan bolani allalayotgan ovozi 
eshitiladi.
– Alla qo‘zim alla-yo, alla aytay senga-yo...
Pelageya qaytib keldi; cho‘qindi va pichirlab:
– Kechasi operatsiya qilishgan ekan, ertalab 
jon beripti... Joyi jannatda bo‘lsin... Kechroq 

---

Anton Chexov
218
harakat qilibsizlar deyishdi... Ertaroq olib bor-
ganda bo‘lar ekan...
Varka o‘rmonga borib o‘sha yerda yig‘lab 
o‘tirdi, birdan birov uning bo‘yniga shunday 
musht urdiki, qizning peshonasi borib qayinga 
tegdi: ko‘zini ochib, oldida xo‘jayini – etikdo‘zni 
ko‘rdi.
– Bu nimasi, la’nati? – dedi u, – bola yig‘la-
sin-u, sen uxlagin!
U yaxshilab qizning qulog‘idan cho‘zdi. Qiz 
boshini silkiganicha beshik tebratib, ming‘irlab 
allasini aytadi. Shiftdagi dog‘ va yoyig‘lik shim, 
yo‘rgak lattalaridan tushib turgan soyalar teb-
ranib, lipillab yana uning miyasini band qildi, 
u yana haligi suyuq loy bilan qoplangan yo‘lni 
ko‘rdi. Tugun ko‘targan odamlar va soyalar yo-
tib, qattiq uyquga ketgan. Ularni ko‘rib Varka-
ning ham juda uxlagusi keladi. O‘ziga qolsa-ku, 
jon deb yotardi-ya, lekin onasi Pelageya yonida 
ketmoqda, u tezroq yur deb shoshirmoqda. Ik-
kovi ham jadallab shaharga ketishayapti, ishga 
kirishmoqchi:
– Xudo yo‘liga biroz xayr qilinglar! – deb ona-
si yo‘lovchilardan sadaqa so‘raydi, – Xudo xay-
ringizni bersin, yaxshilar!
– Ber, bolani bu yoqqa! – deb qichqiradi unga 
javoban tanish bir ovoz, – ber bolani bu yoqqa! 
– deydi yana haligi ovoz, qattiqroq va jahl bilan, 
– uxlayapsanmi, kasofat?
Varka cho‘chib ketadi, u yoq-bu yog‘iga 
qaraydi, na tosh yo‘l bor, na Pelageya va na 
yo‘lovchilar; bolasini emizgani kirgan beka-
si uyning o‘rtasida turibdi, bu barvasta xotin 

---

Buqalamun
219
bolani ovutib, emizib bo‘lguncha Varka kutib 
turadi. Deraza g‘ira-shira yorishib, shiftdagi 
dog‘ va soyalar xiralashib boradi. Birozdan ke-
yin tong otadi.
– Ol! – dedi beka, ko‘ylagining tugmasini so-
laturib, – yig‘layapti, ko‘z tekkanga o‘xshaydi.
Varka bolani olib, belanchakka yotqizib 
yana tebratadi. Soyalar, shiftdagi dog‘ asta-as-
ta yo‘qoladi va qizning ko‘zini tindirib, miyasini 
gangitadigan narsa qolmaydi. Lekin hali ham 
avvalgicha uyqu bosib kelmoqda, hamon uyqu-
si keladi! Varka boshini belanchakning bir che-
tiga qo‘yib, uyqusini qochirish uchun butun 
gavdasi bilan tebranadi. Ko‘zi yumilib, boshi 
og‘irlashadi.
– Varka, pechkaga olov yoq! – dedi xo‘jayini 
narigi uydan turib.
Demak, o‘rnidan turib, ish boshlaydigan vaqt 
bo‘lipti. Varka belanchakni qo‘yib o‘tin kelti rish 
uchun saroyga qarab yuguradi. U xursand, 
chuyaki yugurib ish qilib yurganda bir joyda 
o‘tirganday uyqu kelmaydi. U o‘tin keltirib, olov 
yoqarkan, qotib qolgan yuzlari yumshab, ruhi 
yengillashganday bo‘ladi.
 – Varka, samovar qo‘y! – deb qichqiradi 
bekasi. Varka tutantiriq qilib to uni yondirib 
samovarga tashlaguncha bekasi yana:
– Varka, xo‘jayinning kalishini yuvib qo‘y, – 
deb buyruq beradi.
U yerga o‘tirib, kalishni yuvar ekan, shu kat-
ta va chuqur kalishga boshingni tiqib, birpasgi-
na mizg‘ib olsang qanday yaxshi bo‘lardi, deb 
o‘ylaydi. Birdan kalish shishib kenga yib uyday 

---

Anton Chexov
220
katta bo‘lib qoldi. Varkaning qo‘lidan cho‘tkasi 
yerga tushib ketdi. Varka darhol boshini silkib, 
ko‘z oldidagi narsalar kattala shib, harakatlan-
masin deb ko‘zlarini kattaroq  ochishga tirishdi.
– Varka, zinani yuvib qo‘y, mijozlar kelsa 
uyat qiladi.
Varka zinani yuvadi, uylarni yig‘ishtira-
di, so‘ng ikkinchi pechkani yoqadi va boqqol-
lik do‘koniga qarab yuguradi. Ish ko‘p, biron 
daqiqa bo‘sh vaqt yo‘q.
Lekin hammasidan ham oshxonadagi katta 
stol yonida turib bir joydan qimirlamay kartosh-
ka artishdan og‘ir ish yo‘q. Boshi stolga og‘ib 
boradi, kartoshka jimirlashib, pichoq qo‘ldan 
tushadi, yenglarini shimargan, semiz, bad-
jahl beka bo‘lsa atrofingda shang‘illab yuradi. 
U shunday qattiq so‘zlaydiki, uning ovozi qu-
log‘ingda jaranglab turadi. Yana kir yuvish, ish 
tikish, ovqat vaqtida xizmat qilib turish ham 
o‘lguday mashaqqat, shunday vaqtlar bo‘ladi-
ki, hech narsaga qaramay polga yotib uxlaging 
keladi.
Kech kiradi, Varka derazadan qorong‘i tu-
shayotganini ko‘rib, qotib borayotgan chakka-
larini ikki qo‘li bilan qisadi va nimaga xursand 
bo‘layotganini o‘zi ham bilmay kulimsiraydi. 
Qorong‘i uning mudroq ko‘zlariga xush yoqib, 
uyqudan darak berayotganday bo‘ladi. Kech-
qurun uyga mehmon keladi.
– Varka, samovar qo‘y! – deydi bekasi.
Samovar kichkina bo‘lganidan mehmonlar 
choyga qonguncha uni besh marta qaynatish-

---

Buqalamun
221
ga to‘g‘ri keladi. Choydan keyin Varka soatlab 
bir joydan qo‘zg‘almay, mehmonlarga qaraydi 
va xo‘jayinning amrini kutadi.
– Varka, yugur, uch shisha pivo olib kel.
U joyidan sakrab turadi va uyqusini o‘chi-
rish uchun ildamroq yuguradi.
– Varka, bor, araq olib kel! Varka, parma qa-
yerda? Varka, baliqni tozala!
Nihoyat mehmonlar ketishadi, chiroqlarni 
o‘chirib, xo‘jayinlar yotishadi.
– Varka, bolani tebrat! – degan so‘nggi buyruq 
eshitiladi.
Pechkada chigirtka chirillaydi; shiftdagi dog‘, 
yoyig‘lik shim va yo‘rgak lattalardan tushib tur-
gan soyalar lip-lip qilib yana Varkaning ochiq 
ko‘ziga suqiladi, uni gangitadi.
– Alla aytay senga-yo, – deb ming‘illaydi u, – 
alla qo‘zim alla-yo...
Bola yig‘lay-yig‘lay qotib qoladi, Varka yana 
haligi katta loy tosh yo‘lni, tugun ko‘targan 
odamlarni, Pelageyani, otasi Yefimni  ko‘radi. 
U hammani taniydi, hammasini tushunadi-yu, 
lekin karaxt qilib, uning qo‘l-oyog‘ini bog‘lab 
qo‘ygan, yashashga monelik qilayotgan bu 
kuch nima ekanligiga chala uyqu ichida sira 
tushunolmaydi. U ana shu kuchdan qutulish 
uchun u yoq-bu yog‘iga qaraydi. Lekin uni to-
polmaydi. U nihoyat charchagan holda o‘zining 
butun kuchini, sezgisini to‘plab shiftdagi lipil-
layotgan dog‘ga tikiladi va yig‘i ovoziga quloq 
solib yashashga monelik qilayotgan dushman-
ni topadi.
U dushman – bola ekan.

---

Anton Chexov
222
Qiz kulib yubordi, nega shuncha kundan 
buyon shu arzimagan narsani tushunolmay 
yurgan ekan? Shiftdagi dog‘, soyalar va chigirt-
ka ham hayron bo‘lib unga qo‘shilib, kulayot-
ganday tuyildi.
Shu xayol Varkani butunlay chulg‘ab oldi, u 
o‘rnidan turib, iljayganicha ko‘zlarini yummas-
dan, uyning u boshidan-bu boshiga yuradi. 
Qo‘l-oyog‘iga kishan bo‘lib turgan boladan ho-
zir qutulaman degan xayol uni qitiqlaydi, xur-
sand qiladi. Bolani o‘ldiradi-yu, keyin huzur 
qilib uxlaydi.
U kulib, ko‘zlarini qisib, shiftdagi dog‘ga qa-
rab, barmog‘i bilan tahdid qiladi, asta belanchak 
yoniga boradi va engashib bolani bo‘g‘adi; keyin 
darhol polga yotib uxlashning iloji topilganidan 
behad sevinadi va bir daqiqadan so‘ng o‘likday 
uxlab qoladi.

---