Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

So‘z birikmasi va qo‘shma so‘z

1. Dori bosh og‘rig‘ini darrov qoldirdi. «Boshog‘riqni ko‘paytirmang», - dedi rahbarimiz. 2. Qayerdandir oq qushlar uchib keldi. Bola jarohatlangan oqqushni davoladi. 3. Qiziqchi qizil ishton kiygan edi. Qizilishton daraxt po‘stlog‘i orasidagi qurtlarni terib yeydi.4. Qizilurug‘ kechroq unadi, lekin ko‘p hosil beradi. Qizil urug‘dan ungan ko‘chatlar sog‘lom rivojlandi. 5. Maktab direktori kotiba olib kirgan hujjatlarga qo‘l qo‘ydi. Rahimjon ma’yus holda so‘ri suyanchig‘iga qo‘l qo‘ydi.

Bilib oling. So‘z birikmasida ham, so‘zda ham qismlar bir xildagi so‘z turkumlariga oid bo‘lishi, har ikkalasi ham bir xil grammatik shaklga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, oq qush – oqqush (har ikkisida ham sifat + ot), suv ilon – suvilon (har ikkisida ham ot + ot). Bu ularning shakliy o‘xshashligidir. Lekin so‘z birikmasidagi qismlar ma’no mustaqilligini saqlagan bo‘ladi. Qo‘shma so‘z tarkibidagi qismlarning ma’nosi esa saqlanmagan bo‘lib, qo‘shma so‘zning umumiy ma’nosi orqali anglashiladi.

So‘z birikmasidagi qismlar orasida grammatik aloqa sezilib turadi, qo‘shma so‘z qismlari orasidagi grammatik aloqa esa yo‘qolgan bo‘ladi.

So‘z birikmasini tashkil qilgan qismlarning har biriga alohida-alohida so‘roq berish mumkin: kitobni (nimani?) o‘qimoq, uydan (qayerdan?) chiqmoq kabi. Qo‘shma so‘zlarga esa yaxlit bir savol berish mumkin: kungaboqar (nima?), kamquvvat (qanday?).

So‘z birikmasining qismlari o‘z mustaqil urg‘usini saqlagan bo‘ladi (uyning eshigi, xatni o‘qidim, tez yugurdi), qo‘shma so‘z umumiy bir urg‘uga ega bo‘ladi (oqko‘ngil, bilakuzuk, Yangiqo‘rg‘on).

Qo‘shma so‘zlarning ko‘pchiligi tarixan so‘z birikmalari asosida yuzaga kelgan.

So‘z birikmasi	Qo‘shma so‘z
oq qush qizil urug‘ qizil ishton katta qo‘rg‘on	oqqush qizilurug‘ qizilishton Kattaqo‘rg‘on