Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud


Eslatma: Tog‘ay Murod “Otamdan qolgan dalalar” romanida dehqon laylaklab qor yog‘ib, yerda qordan nishona bo‘lmagan havoni “Tulki qiziga to‘y berdi”



Download 2,1 Mb.
bet140/413
Sana07.09.2021
Hajmi2,1 Mb.
#167841
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   413
Bog'liq
HO'AT(20)

Eslatma: Tog‘ay Murod “Otamdan qolgan dalalar” romanida dehqon laylaklab qor yog‘ib, yerda qordan nishona bo‘lmagan havoni “Tulki qiziga to‘y berdi” deydi.

Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, xalq donishmandligi natijasida vujudga kelgan barqaror birikmalar maqollar sanaladi. Masalan: Shamol bo‘lmasa, daraxtning shoxi qimirlamaydi. Bolta tushguncha, to‘nka dam oladi.

Maqollar xalqning hayotiy tajribasi, donishmandligi natijasida maydonga keladi. Ular nutq jarayoniga qadar tilda tayyor holda barqaror birikma sifatida mavjud bo‘ladi. So‘zlovchi bunday birikmalarni yaxlit holda nutqiga olib kiradi.

Maqollar fikrni ta’sirchan, bo‘yoqdor qilib ifodalovchi qudratli vositadir. Nutqda maqollardan o‘rinli foydalanish so‘zlovchining mahorati sanaladi.

Ignadek teshikdan tuyadek sovuq kiradi. Bu maqolni to‘g‘ridan-to‘g‘ri shu ma’noda ham, majozan “Ozgina, kichkina kamchilikni, xavf-xatarni nazar pisand qilmay yurma, shundan senga katta ziyon-zahmat yеtishi mumkin, ehtiyot bo‘l”, degan ma’noda ham qo‘llaydilar. Shuningdek, keyingi ma’noda “yolg‘iz baloga indamasang, ko‘payadi”, degan maqol ham foydalaniladi.

Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, to‘g‘ri ma’noda qo‘llaniladigan, xalq donishmandligi natijasida vujudga kelgan barqaror birikmalar matallar sanaladi.

Masalan: Yaxshidan bog‘ qoladi, yomondan dog‘. Qimirlagan qir oshar.

Matallar ham xuddi maqollar singari xalqning hayotini uzoq davrlar mobaynida kuzatish orqali hosil qilingan hayotiy tajribasining ixcham shaklida ifoda topishidir.

Eslatma: Sh. Shomaqsudov va Sh. Shorahmedovlarning “Hikmatnoma” (“O‘zbek maqollarining izohli lug‘ati”) kitobidan:

Avval o‘yla, keyin so‘yla. Aytadigan har bir so‘z(gap)ni avval o‘ylab olishi, so‘ngra so‘zlashi lozim. O‘ylanmay aytilgan so‘z kishini ko‘pchilik oldida uyalib qolishga, hatto fojiaviy ahvolga tushishiga sabab bo‘lishi mumkin. “So‘zni ko‘ngilda pishirmaguncha, tilga kelturma va har nekim ko‘ngilda bor tilga surma” (Navoiy). Variantlari: “O‘ylamaguncha so‘ylama”, “Ko‘p o‘yla, oz so‘yla”, “O‘n qatim o‘yla, bir qatim so‘yla”, “Dilda pishir, tilda gapir”, “O‘ynab gapirsang ham o‘ylab gapir”, “Tez so‘zlagan tez pushaymon bo‘lar” va hokazo.

Grammatik jihatidan gap holida shakllangan, xalqning turmush tajribasiga tayanib ma’lum bir shaxs tomonidan yaratilgan qisqa, obrazli barqaror birikmalarga hikmatli so‘zlar (aforizmlar) deyiladi.

Masalan: Odami ersang demagil odami, onikim yo‘q xalq g‘amidin g‘ami. (A.Navoiy) Dehqoni boy yurt qudratli bo‘lur, qudratli yurtning dehqoni boy bo‘lur. (I.Karimov) Til uslub uchun shaxmat taxtasidagi shohdir. (K.Fedin) Tilimizning tovlanib turishida shoir uchun ne-ne bitmas-tuganmas xazinalar bor. (M.Shayxzoda) Kitobxonga bir fikrni anglatish uchun yoki bir narsani tasavvur qildirish uchun kishining boshini qotirmaydigan ochiq, ravon va sodda til kerak. (A.Qahhor) O‘zbek tili xazinasidagi so‘zlar shu qadar ko‘p va jilovkorki, bu tilda hech qiynalmasdan go‘zal asarlar: she’rlar, qissa va hikoyalar bitish mumkin. (N.Tixonov)

Hikmatli so‘zlar barqarorlik, mazmuniy yaxlitlik, takroriylik (ya’ni nutqda doimo bir xil tuzilishda quyma holda takrorlanish) belgilariga ko‘ra boshqa barqaror birliklar bilan umumiylik kasb etsa ham, aniq muallifning mavjudligi ulardan farq qiladi.

Hikmatli so‘zlarni o‘rganib, xotirada saqlab, nutqda o‘rinli qo‘llay bilish kishining so‘z san’atkori, donishmand bo‘lishini ta’minlaydi.

Тasviriy ifoda




Download 2,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish