Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud


So‘zlarning eng kichik ma’noli qismlarini o‘rgatuvchi tilshunoslik bo‘limiga morfemika deyiladi



Download 2,11 Mb.
bet54/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

So‘zlarning eng kichik ma’noli qismlarini o‘rgatuvchi tilshunoslik bo‘limiga morfemika deyiladi.
AL va KHK darsligidan:
Yetakchi morfema
So‘zning tub ma’noli qismiga asos deyiladi. Asosda qo‘shimchalar qo‘shish natijasida turli xil ma’nolar yuzaga chiqariladi. Masalan: tin-ch, tin-ish, tin-ch-lik, tin-im-siz, be-tin-im kabi so‘zlarning asosi «tin» so‘zidir, lekin qo‘shimcha qo‘shilishi bilan ma’no o‘zgarib bormoqda. Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so‘zlarni bog‘lashga xizmat qiladigan qismga qo‘shimcha deyiladi.
Ayrim so‘zlar tarixiy taraqqiyot natijasida o‘zining tub - asos qismini o‘zgartirishi, boshqacha shaklga kirishi mumkin. Yomg‘ir (yom-g‘ir), ko‘mir (ko‘m-mir), olg‘a (ol(d)-ga) kabi so‘zlarni asos va qo‘shimcha qismga ajratib bo‘lmaydi. Turkiy tillarda, jumladan, o‘zbek tilida ham asos ko‘pincha birinchi bo‘lib keladi. Masalan: tadbir-kor, toy-choq va h.k.
Bir asosdan yasalgan so‘zlar asosdosh sanaladi: fikrlash, fikriy, hamfikr, fikran singari. Ba’zi hollarda asosdan oldin ham qo‘shimcha qo‘shilishi mumkin. Masalan: bexabar, nodavlat, serhashamat, bama’ni. Bunday qo‘shimchalar, asosan, sifat so‘z turkumida uchraydi. Biror narsaga egalikni (badavlat, baquvvat, serfarzand, serqatnov) yoki ega emaslikni (beibo, behayo, noo‘rin, nomard) bildiradi.
Qo‘shimcha qo‘shilishi bilan ba’zan asosda o‘zgarish ro‘y berishi mumkin.
1. Tovush tushadi: past-ay=pasay, sust-ay=susay, o‘rin-a=o‘rna;
2. Tovush o‘zgaradi: ong-la=angla, son-a=sana, quvna-q=quvnoq;
3. Tovush orttiriladi: u-ga=unga, shu-da=shunda, bu-dan=bundan.
Ko‘makchi morfemalar (qo‘shimchalar)
Tilning imkoniyatlari shu darajada boyki, oz vositalar bilan cheksiz tushunchalarni, xilma-xil axborotlarni ifodalash mumkin.
Yangi-yangi tushunchalarni ifodalashda ilgari tilimizda mavjud bo‘lgan so‘zlarga ko‘makchi morfemalarni qo‘shib, yangi so‘z hosil qilish usuli keng qo‘llaniladi. Ana shunday usul bilan yangi so‘z hosil qilish so‘z yasalishi sanaladi.

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish