Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Esda saqlang. Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir xil sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan, ko‘pincha bir xil so‘roqqa javob bo‘luvchi ikki yoki undan ortiq bo‘laklarga uyushgan bo‘laklar deyiladi.
Gap bo‘laklari ham, bo‘lakning bo‘laklari ham uyushib kelishi mumkin. Masalan, Rangi o‘chgan, umri kechgan kuz guli... egil (Cho‘lpon) gapida rangi o‘chgan, umri kechgan bo‘laklarining har ikkisi qanday? so‘rog‘iga javob bo‘lib, kuz guli bo‘lagiga tobe bog‘langan. Bu bo‘laklar o‘zaro sanash ohangi yordamida teng bog‘langan eganing aniqlovchilari sifatida bo‘lakning uyushgan bo‘laklari sanaladi.
Uyushgan bo‘laklar ishtirok etgan gaplar uyushiq bo‘lakli gaplar hisoblanadi.


Uyushgan bo‘laklarning shakllari va ularda teng bog‘lovchilarning qo‘llanilishi


Juda muhim. Uyushgan bo‘laklarning xarakterli xususiyati shundaki, ular bir xil grammatik shaklda bo‘ladi.
Bu grammatik shakllarning qo‘llanilishi ikki xil bo‘ladi:
a) Uyushgan bo‘laklarning har birida takrorlanadi:
Yam-yashil vohalarga,
Badiiy lavhalarga,
She’riy sarlavhalarga,
Boy ekansan, Farg‘ona.
Bunday vaqtda uyushgan bo‘laklarning har biri ta’kidlangan bo‘ladi;
b) Uyushgan bo‘laklarning eng oxirida qo‘llanilib, hammasi uchun tegishli bo‘ladi: Toshkent, Samarqand, Buxoroda bo‘lishdi.
Bunday vaqtda sanalayotgan bo‘laklarning har qaysisi ta’kidlanmaydi, balki sanab ko‘rsatiladi.
Juda muhim. Uyushgan bo‘laklar o‘zaro teng bog‘lovchilar, bog‘lovchi vazifasidagi yordamchi so‘zlar (ham,-u (-yu), na.., na... yuklamalari, bilan ko‘makchisi) va sanash ohangi yordamida bog‘lanadi.
Uyushgan bo‘laklar biriktiruv bog‘lovchisi bo‘lgan va, hamda bog‘lovchi vazifasidagi bilan yordamida bog‘langanda ular ko‘pincha takrorlanib keladi.
Adol bilan o‘yinchi Sora;
Asal bilan quvnoq Ruxsora... (H.Olimjon)
Bunday vaqtda uyushgan bo‘laklar orqali ifodalangan shaxs, predmetlarning guruh-guruh ekanligi ifodalanadi.
Ana shunday ma’no ifodalanganda va, hamda, bilan bog‘lovchilari bir-biri bilan erkin almashinib keladi.
Va, hamda, bilan bog‘lovchilari ikkidan ortiq uyushgan bo‘laklar tarkibida bir marta qo‘llanilsa, uyushiq bo‘laklarning oxirgi juftligi orasida keladi va sanashning tugallanganligini bildiradi: Bog‘imizda o‘rik, shaftoli, gilos va olmalar bor.
Uyushgan bo‘laklar ikki a’zodan iborat bo‘lib, biriktiruv munosabatini bildirsa, bu a’zolar o‘rtasida va, bilan, -u(-yu) bog‘lovchilari ishlatiladi. Solishtiring.
Bir sevgi-kim, jon berur tanga.
Faqat Zaynab-u Omonlarga xos.
Zaynab-u Omonni Zaynab va Omon, Zaynab bilan Omon deb ishlatish mumkin.
Uyushiq bo‘laklar otlar bilan ifodalanganda va, hamda, bilan o‘zaro almashinadi. Fe’llar bilan ifodalanganda esa va, hamda, -u (-yu) o‘zaro almashina oladi, lekin «va» ning o‘rniga «bilan»ni qo‘yib bo‘lmaydi.