Бухоро тумани қишлоқ хўжалигининг ривожланиш истиқболлари

2.2. Buxoro tuman qishloq xo’jaligining rivojlanishi
Mustaqillk yillarida Buxoro tumani qishloq xo'jaligida qator islohotlar amalga oshirildi. Dastlab rejali va kamunum davlat va jamoa xo’jaliklari o'rniga shirkat xo’jaliklari, keyinchalik g'arbning rivojlangan davlatlari uchun xos bo’lgan fermer xo’jaliklari tashkil qilindi. Ayni paytda viloyat tumanlari qishloq xo'jaligida quyidagi shakldagi muassasalar faoliyat olib bormoqda.
Qishloq xo’jaligi yuritishning yangi shakllari:

• 
  Qishloq xo’jaligi korxonasi – tasarrufida xo’jalik maqsadlarida foydalana oladigan yeri bo’lgan, dehqonchlik, chorvachilik huhuhiga ega bo’lgan korxona;
  
• 
  Fermer xo’jaligi – uzoq muddat (30-50 yil) ga ijaraga olingan yerda qishloq xo’jalik xom ashyosi ishlab chiqaruvchi yuridik huquqqa ega tovar xo’jaligi;
  
• 
  Dehqon xo’jaligi – nasldan-naslga o’tuvchi shaxsiy hovli joyida qishloq xo’jalik mahsuloti yetishtirish va sotish huquqiga ega oilaviy mehnatga asoslangan xo’jalik.
  

O’zbekiston dehqonchilik va chorvachilikning qadimiy maskanlaridan biri. Respublikaning tuproq va tabiiy iqlim sharoitlari – unumdor sug’oriladigan yerlar, qir-adirlar, cho’l va tog’ oldi yayloylari dehqonchilik va chorvachilikni rivoji uchun juda qulay. Shunga muvofiq O’zbekistonda dehqonchilik va chorvachilikning quyidagi tarmoqlari shakllangan:

• 
  Sug’oriladigan yerlarda – asosan intensiv dehqonchilik, qoramolchilik, cho’chqachilik, parrandachilik, quyonchilik, asalarichilik;
  
• 
  Cho’l yaylovlarida – qorako’lchilik va tuyachilik;
  
• 
  Tog’ yaylovlari va tog’ oldi rayonlarida – lalmikor dehqonchilik, qo’ychilik, echkichilik va yilqichilik;
  
• 
  Suv havzalarida – baliqchilik va darrandachilik.
  

Qishloq xo’jaligi tarmoqlarini joylashtirishga tabiiy va ijtimoiy — iqtisodiy omillar ta’sir ko’rsatadi. Tabiiy komponentlar ichida eng avallo iqlim, suv va tuproq, ya’ni agroiqlimiy resurslarning ahamiyati katta. Iqlim sharoitlari, harorat, yer osti va yer usti suvlari, tuproq xususiyatlari qishloq xo’jaligining tarmoqlar va hududiy tarkibini ko’p jihatdan belgilab beradi.
Foydali harorat, ya’ni yig`indisi yil davomidagi sutka haroratining +10°C-dan yuqorisi va ijobiy harorat yig`indisi (erta bahordan to kech kuzgacha ijobiy haroratning yig`indisi) o’simliklarning pishib yetilishi uchun talab qilinadigan vegetatsiya davrini shakllantiradi. Masalan, paxta uchun birinchi ko’rsatkich eng kamida 2000° C, ikkinchisi 4000°C bo’lishi kerak.
Qishloq xo’jaligi uchun yerning ahamiyatini ta’kidlagan edik. Ammo har qanday yer maydoni ham bu sohada intensiv foydalanish imkoniyatiga ega emas. Binobarin, hududlarning qishloq xo’jalik salohiyati ekin ekiladigan yoki haydaladigan yer va umumiy yer maydonining nisbati, yer fondining hajmi va tarkibi, tabiiy agrar imkoniyatlar orqali belgilanadi. Ayniqsa, sug`oriladigan yer maydoni bilan qishloq aholisining ta’minlanganlik darajasi katta mazmunga ega.
Foydalanish mumkin bo’lgan yer maydonining hajmi shu joyning geomorfologik holatiga ham bog`lik,. Chunonchi, tekis bo’lmagan hududlarda alohida foydalanadigan «yer koeffitsienti» nisbatan past bo’lishi aniq.
Ayni chog`da bizning sharoitimizda faqat yer maydonining bo’lishi yetarli emas. Buning uchun albatta yana issiq harorat va suv, namgarchilik talab qilinadi. Chunki, O’zbekistonda yetishtiriladigan qishloq xo’jalik mahsulotlarining ko’pchiligi issiq talab va suvtalabdir. Ayniqsa, bodring, pomidor, baqlajon, lavlagi, poliz ekinlari, sholi kabilarda suv sarfi ancha yuqori.
Qizig`i shundaki, tabiatda bir joyning o’zida issiq harorat, dehonchilikka yaroqli yer maydoni va tegishli miqdorda suv kamdan —kam hollarda uchraydi. Suv bor joyda qulay yer maydoni yo’q (tog`liklar), yer maydoni bor joyda suv yuq (cho’llar). Shu sababli birinchisida — terrasa usuli, ikkinchisida sun’iy sug`orish qo’llaniladi.