Бухоро давлат университети

Қисқача хулосалар

Лойиха харажатлари ва манфаатларини умумжамият нуқтаи назаридан бахолаш, лойиха билан боғлиқ барча самараларни кўриб чиқиш учун умумий асос яратиш иқтисодий тахлилнинг мохиятини ташкил этади. Иқтисодий тахлилда молиявий тахлилдан фарқли ўлароқ, яширин бахолар қўлланилади, капитал харажатлар бир

191

марталик харажат суммаси сифатида хисобга олинади, дисконт ставкаси сифатида инвестиция сарфлашнинг муқобил вариантлари бўйича энг юқори даромадлилик даражаси олинади, солиқ тўловлари харажат сифатида, субсидиялар эса даромад сифатида хисобга олинмайди.

Лойихани қабул қилиш лойиха бўйича истеъмол қилинадиган ресурслардан фойдаланиш борасидаги, муқобил вариантлардан хеч бири мамлакат олдида турган вазифалар нуқтаи назаридан бундай юқорироқ натижа бермаслигини англатади. Даромадлар ва харажатлар тахлили лойиха мақсадларини аниқлашни, лойихани бахолаш чизмасини аниқлашни, лойиха натижаларини прогноз қилишни, даромад ва харажатларни ўлчашни, рентабеллик кўрсаткичларини бахолашни, таъсирчанлик ва қалтислик даражасини тахлил қилишни ўз ичига олади.

Яширин бахолар солиқлар ва субсидиялардан тозаланган бахолар бўлиб, уларни аниқлашда ички бозорда бахолар юқорида айтилган омиллар бўлмаган пайтда қандай бўлар эди, деган шартга асосланади.

Яширин бахоларни аниқлашнинг энг оддий услуби жахон бахоларини олиб, бир неча услубларини қўллаган холда мамлакат валютасида (сўмда) қайта хисоблаб чиқишдир.

Лойихаларни доим хам миқдорий ифодалаш мумкин бўлмаган холларда фойда - манфаатлар минимумини олиш эхтимолини тахлил қилиш, энг кам харажатлар услуби каби услублар қўлланилади.

Лойиха манфаати истеъмол тежами сифатида намоѐн бўлади. Истеъмол тежами - истеъмолчилар товарлар ва хизматлар учун тўлашга тайѐр бўлган сумма - хақиқатда сарфланган сумма. Истеъмол тежами лойиха натижасида бахолар арзонлашган пайтда пайдо бўлади.

Иқтисодий тахлилда хисобга олиниши шарт бўлган манфаат ва харажатларнинг яна бир кўриниши ташқи самаралардир.

Ташқи харажатларга мисол сифатида тўғон қурилиши натижасида суғориладиган ерларнинг сув остида қолиши, ўсимликларнинг вегетация даври узайишини кўрсатиши мумкин. Ташқи манфаатларга

192

транспорт тизими яхшиланиши натижасида ишчи кучи харакатчанлиги кучайишини мисол қилиб кўрсатиш мумкин.