Бухоро давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи dsc

д
. 
Зе мумкин на мумкин санойи қадим нубуввадро че ёро буд васфи бу
д
44
. 
44
Тамкин девони. 
–
Тошкент. Шарқшунослик интитути қўлёзмалар фонди. №337. 3- б варақ

---

83 
Ёки: 
2. Худованди Карим, файзбахши коми
л, 
Унинг халқин яратмиш доно, оқил
45
. 
Адабиётшуносликда равийдан сўнг ҳарфлар келувчи қофия усули қисман 
мураккаброқ бўлиб, унда равийдан кейин келувчи ҳар бир ҳарфнинг ўз ўрни ва турлича 
номи бўлади. Чунончи: 
- равийдан кейин турувчи ундош ёки чўзиқ унли “васл” деб аталган; 
- иккинчи, яъни васлдан кейин турувчи ундош ёки чўзиқ унли “ҳуруж” деб 
аталган; 
- учинчи, яъни ҳуруждан кейинги ундош ёки чўзиқ унли “мазид” деб аталган; 
- тўртинчи, яъни мазиддан кейинг ундош ёки чўзиқ унли “нойира” деб аталган. 
Агар ҳарфлар нойирадан кейин давом этса, ҳар қайси ундош ёки чўзиқ унли шу 
ном билан, яъни “нойира” деб юритилаверади.
Васл, ҳуруж, мазид, нойира эски ёзув бўйича ёзиладиган ҳарфлардир. Маълумки, 
эски ўзбек ёзувида қисқа унлилар (ҳаракатлар) ёзилмайди. 
Мисол: 
45
Воҳидов C. Бухорийлар бўстони. – Бухоро :Ёзувчи, 1998. – Б.152. 

---

84 
Ҳозирги ёзувимизда эса, равийдан сўнг шундай унлилар келса, қисқа унли 
сифатида ёзилади, албатта. Бироқ улар ҳам турлича аталади.
Масалан: 
-равийнинг ҳаракатини ифодаловчи қисқа унли “мажро” деб аталади;
-васл, ҳуруж, мазид, нойиранинг ҳаракатини ифодаловчи қисқа унлилар эса 
“нафоз” деб юритилади.
Қофия илмидаги бу ҳолатни Абдураҳмон Тамкиннинг қуйидаги рубоийси 
мисолида кўрайлик: 
Умр ўтар, тилимда орзунинг номи, 
Келмади орзуга етмоқ айёми.
46
байтидаги “номи-айёми” қофиялари муфрад бўлиб, “м” равий; 
- ундан олдинги “о” унлиси “ридф”; 
- охирги “и” чўзиқ унлси эса (у эски ёзувимизда ҳам ёзилади) васлдир. 
Бу хил қофия васлли мутлақ қофия
 
дейилади.
Ёки, шоирнинг қуйидаги маснавийсида: 
Унинг хоки фазилатдан қорилган 
Худо инъомидан хосса яралган 
47
байтида “қорилган - яралган” қофияларидаги “л” ундоши равий; 
-
ундан кейинг “г” ундоши – васл,
-
қисқа “а” унлиси (у эски ёзувда ёзилмайди) – нафоз; 
-
охирги “н” ундоши ҳуруж ҳисобланади; 
46
Воҳидов C. Бухорийлар бўстони. – Бухоро :Ёзувчи, 1998. – Б.152.
47
Воҳидов C. Бухорийлар бўстони. – Бухоро :Ёзувчи, 1998. – Б.153.

---

85 
-
равийдан олдинги унли эса “тавжиҳ” дейилади ва қофиялар