Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Г.Оллпортнинг шахс назарияси. Таниқли АҚШ психологи Г.Оллпортнинг фикрича, шахс “ички тизим”, “динамик қурилма”, “Мен”, “қандайдир метапсихологик Мен” ўзида олдиндан мақсад ва диспозицияни акс эттирувчи, инсон тафаккури ва хулқ-атворида мутаносиб равишда қарор топтирувчи жонзотдир”. Худди шу боисдан шахснинг синфий-тарихий жиҳатдан яққол баҳоланиши очилмай қолади, ижтимоий таҳлил ўрнини психологик талқин эгаллайди, дейди..
Шахснинг муҳим хусусиятли жиҳатларидан бири бу унинг индивидуаллигидир, яъни яккаҳоллигидир.
Унда кўрсатилишича, диспозиционал яқинлашиш бу иккита бир хил инсон бўлинмайди, деганидир. Ҳар бир инсон ўзини ҳар хил ҳолатлари билан ўзгачадир. Бунга Оллпорт ўзининг назариясини “характер”ни яъни “умумий анализини” кўрсатади. Ҳар бир шахсни бир-биридан фарқланадиган хусусияти мавжуд. Шахснинг характери нима? Оллпорт характерни худди нитропсихик жараёни белгилайди, унда ҳажми экспрессив хулқ-атворидир, деб таъкидлайди.
Масалан, инсонлар ишларини хотиржам бажарсалар, ҳар хил вазиятларда ўзларини эркин тутадилар. Оллпортнинг таъкидлашича инсон хулқ-атвори унинг ўзини қилаётган ишида ўзини бошқара олишидир.
Оллпортнинг фикрича унинг мотивлари автономлиги даражасига ва унинг биологик эҳтиёжларидан холос бўлишга боғлиқ. Шахслар ишнинг механизми сифатида Оллпорт ҳатти-ҳаракатларини кўрсатди.
Ҳаракат тушунчаси характер ҳаракати эмас, балки “ҳаракат мотив”, “ҳаракат қизиқиш”дир. Оллпорт белгилаган ҳаракат мотив ҳисобланади. У катталарнинг мотивлари кичкина болаларникидан кескин фарқ қилишини эътироф этиш билан бирга уларнинг биологик ҳолат эмаслиги, шунингдек улар руҳий маънавий ҳолат ҳам эмаслигини таъкидлаган. Оллпортнинг фикрича инсон ҳаракатининг мотиви ҳақида, у қаердан пайдо бўлади, деган савол бизга киши табиий, бир томондан у ҳаракат мотив биологик фактор эмас деса, иккинчи томондан ҳар бир инсон маълум ҳаракатлар тўплами билан дунёга келади.
1937 йили Г.Оллпорт социал интеллектни одамларни тўғри баҳолай билиш, уларнинг хулқини тўғри башорат қилиш ва шундан келиб чиққан ҳолда улар билан муносабатга киришиш қобилияти, деб тавсифлайди. У бошқа одамларни яхши тушинишини таъминловчи бир қатор сифатларни ажратиб кўрсатган: бу сифатлар таркибига социал интеллект алоҳида қобилият сифатида киритилган.