Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Характер ва темперамент
Худди темперамент каби характер ҳам кишининг физиологик хусусиятларига ва аввало, нерв тизими типига боғлиқдир. Темпераментнинг хусусиятлари характернинг кўринишларига ўз таъсирини кўрсатади, уларнинг пайдо бўлиши ва кечишнинг динамик хусусиятларини белгилаб беради. Пировард натижада темперамент ва характернинг хусусиятлари кишининг умумий қиёфасини белгилайдиган амалда ажралмайдиган қотишмасини, унинг шахсининг интеграл характеристикасини ташкил этади. Инсон психологиясининг буюк билимдони бўлган француз ёзувчиси Стендаль холерик темпераментли одамнинг қалб хусусиятларини ёзаркан, шундай қайд қилган эди:
“Юқори таъсирчанлик, ҳаракатлари кескин ва шиддатли, таассуротлар сангвиникларники каби ҳам тез ва ҳам ўзгарувчан, лекин ҳар бир таассурот бир-биридан катта куч билан ажралиб турадиганлиги учун у энди кўпроқ ҳукмронлик қилувчи характерга эгадир. Кишига азоб берадиган серзарда темперамент юракни янада сиқадиган, янада зўр, янада беқарор фикрларни ва қизиқишларни туғдиради. У унга деярли доимий равишда ташвиш туйғусини беради. Сангвиник типдаги одамга ҳеч қийинчиликсиз бериладиган маънавий фаровонлик ҳисси унга мутлақо ётдир; у фақат қизғин фаолиятда ҳузур-ҳаловатга эришади. Қачонки, хавф ёки қийинчилик ундан барча кучларинн талаб қилган пайтлардаги буюк ҳаракатлардагина, қачонки у ҳар бир дақиқада бу хавф ва қаршиликни тўла ва бутунлай англаб етган ҳолдагина бундай киши мавжудлигидан завқланиши мумкин”¹⁷.
Темпераментнинг хусусиятлари характернинг муайян томонлари ривожланишига қаршилик кўрсатиши ёки ёрдам бериши мумкин. Холерик ёки сангвиник типдаги одамга қараганда флегматик типдаги одам ўзида ташаббускорлик ва қатъийликни таркиб топтириши қийинроқдир. Журъатсизлик ва ваҳималиликни бартараф этиш мелонхолик учун жиддий муаммо ҳисобланади. Характернинг жамоада амалга ошириладиган шакллантирилиши холерик типдаги кишиларда ўзини тута билишни ва ўзига танқидий кўз билан қарашни, сангвиникларда саботлиликни, флегматикларда фаолликни ривожлантириш учун қулай шароитлар яратади.