Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

6.2. Психологиянинг ривожланиш босқичлари ва тамойиллари
Психологияга оид билимларни ривожланишини турлича даврлаштириш мумкин. Даврлаштириш ишига хронологик жиҳатдан ёндашилса XVII аср психологиясига, ҳудудий жиҳатдан ёндашилса Мексика психологиясининг тарихи, Америка психологиясининг тарихи кабиларга ажратиш мумкин. Демак, ҳар қандай даврлаштириш нисбийдир. Шуни ҳисобга олиб қуйидаги даврлаштириш схемасини ҳам навбатдаги вариантлардан бири деб ҳисоблаш керак.
Психология тарихи 2 та даврга ажратилади. Улар ўз навбатида кичикроқ даврларга бўлиниш тамойилига асосан тузилган.
I-давр. Психология фанининг фалсафа таркибида ривожланган даври. Бу даврда Эр.ав. VI асрдан XIХ аср ўртасигача 2,5 минг йил давом этган даврдир.
II-давр. Психология фанининг мустақил фан сифатида ривожланган даври. Бу давр ХIХ аср ўртасидан ҳозирги кунгача давом этиб келаётган даврдир.
Психологиянинг фалсафа таркибидаги тараққиёти қуйидаги босқичлар асосида намоён бўлди:
Эрамизгача VI асрдан эрамизнинг V асригача. Психика ҳақидаги дастлабки илмий тасаввурларининг пайдо бўлиши ва уларнинг дастлабки тараққиёти;
V-VIII асрлар, Руҳ(жон) ҳақидаги таълимотнинг фалсафий таълимотлар ва тиббий билимлар базасида ривожланиши;
XIV-XVI асрлар. Руҳ(жон) ҳақидаги таълимотнинг анатомо-физиологик билимлар ва XIV-XVI асрлардаги буюк кашфиётлар таъсирида ривожланиши;
XVII-XIX асрлар ўрталарида онгнинг психология предмети сифатида ажратилиши, психология назарий асосларини шаклланиши.
Психологиянинг мустақил фан сифатидаги тараққиётига қуйидаги босқичларни киритиш мумкин:
XIX асрнинг бошидан XIX асрнинг 60-йилларигача. Психологиянинг мустақил фан сифатида табиий шаклланиши;
XIX асрнинг 60-йилларидан ХIХ асрнинг охирларигача. Психологиянинг мустақил фан сифатида пайдо бўлиши ва дастлабки тараққиёти;
XX асрнинг 10 ва 30-йилларининг ўрталарида. Психологияда очиқ кризис;
XX асрнинг 20-30 йиллари. Собиқ совет психологиясининг шаклланиши;
XX асрнинг 30-йиллар охири 50-йиллар. Психологияда кризиснинг пасайиши. Собиқ совет психологияси назарий соҳаси тараққиёти. Ўзбекистонда психология фанининг шаклланиши;
XX асрнинг 60-йиллардан шу давргача психологияда янги назарий ёндашишларни излаш даври.