Бухоро Давлат Университети Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бойича) сиртқи булим 9-10Иқтсс-19-гуруҳ талабаси

Ўзгармас харажат (ФC - фихед cост) - бу қисқа муддатли оралиқда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмаган харажатдир (маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ошганда ҳам, камайганда ҳам ўзгармайдиган харажат). Ўзгармас харажатларга бинодан, техникадан, иншоотлардан, ишлаб чиқариш ускуналаридан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар, ижара ҳақи, Суғурта тўловлари, Банк кредитлари бўйича фоиз тўловлари, Амортизасион ажратмалар, капитал таъмирлаш, маъмурий харажатлар киради.
Ўзгарувчан харажат (ВC - Вариабле Cост) - маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлган харажат, яъни маҳсулот ҳажми ошганда ёки камайганда ўзгарадиган харажат. Ўзгарувчан харажатларга хом ашёга, элэктроенергияга, газга, ёрдамчи материалларга бўлган харажатлар ҳамда иш ҳақи киради.
Доимий ва ўзгарувчан харажатларнинг йиғиндиси ялпи харажатларни келтириб чиқаради.
Умумий харажатлар (ТC - Тотал Cост) - қисқа муддатли орлиқда маълум миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган ўзгармас ва ўзгарувчан харажатларнинг йиғиндисига тенг:
бу ерда - ўзгармас харажат, - ўзгарувчан харажат.
Ўртача умумий харажатларни умумий харажатни ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига бўлиш йўли билан аниқлаш мумкин:
Харажатлар
Маълумот
Масалан
Доимий ФC (Фихед cосц)
Ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмаган харажатлар
1000 шартли бирлик.
Ўзгарувчан ВC (Вариабле cосц)
Ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ ҳолда
1400 ш.б. (5та буюм)


Мехнат ишлаб чиқариш омил
Корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқариш мақсадларида, иқтисодий ресурслар сотиб олиш учун қилган пул сарфлари. Фирма оз фаолиятини бозордан моддий ресурслар, яни асбоб-ускуналар, дастгоҳлар, транспорт ва алоқа воситалари, хом-ашё, ёқилги, ҳар хил материалларни, меҳнат бозородан иш кучини сотиб олишдан бошлайди. Шунга мувофиқ ҳолда ишлаб чиқариш харажатлари таркибига хом-ашё, асосий ва ёрдамчи материаллар, ёнилги ва энэргия харажатлари, асосий капитал амортизацияси, иш ҳақи ва ижтимоий сугуртага ажратмалар, фоиз толовлари ва бошқа харажатлар киради. ишлаб чиқариш харажатларига қилинган барча харажатларнинг пулдаги ифодаси маҳсулот таннархини ташкил этади.
Ишлаб чиқариш харажатларини органишда иқтисодчилар турлича ёндашадилар. Жумладан, харажатларнинг қиймат назариясига кора ишлаб чиқариш харажатлари қуйидаги турларга болинади: