Бухоро Давлат Университети Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бойича) сиртқи булим 9-10Иқтсс-19-гуруҳ талабаси

Иқтисодий харажатлар – бу бошқа нематларнинг (товар ва хизматларнинг) қиймати. Иқтисодий харажатлар фирма фаолиятини бухгальтэр ва иқтисодчи томонидан баҳоланишни фарқ қилишга имкон беради. Бухгальтэрни биринчи навбатда, фирманинг маълум муддат давомидаги (ҳисобот даврида) фаолияти натижалари қизиқтиради. Бухгальтэрлик харажатлари – фирма томонидан фойдаланилаётган ресурсларни сотиб олинган нархларидаги қийматларидир. Буларга мисол қилиб, қонунчилик томонидан белгиланган капитал асбоб-ускуналарга қилинган амортизасион ажратмаларни келтириш мумкин. Иқтисодчини эса фирманинг келажаги, унинг келажакдаги фаолияти қизиқтиради. Шунинг учун ҳам фирма ихтиёридаги ресурслардан энг яхши альтернатив фойдаланиш вариантларини топишга эътибор беради.
Қайтариладиган ва қайтарилмайдиган харажатлар
Қайтариладиган харажатлар – фирма қайтариб олиши умкин бўлган харажатлар (фаолиятини тўхтатгандан сўнг ҳам).
Қайтарилмайдиган харажатлар – фирма ҳеч қачон қайтариб ололмайдиган харажатлар. Буларга мисол, фирма регистрацияси ва лицензия олиши учун қилинган харажатлар. Қайтарилмайдиган харажатлар фирмани бозорга кириши ва чиқиши учун қилинадиган харажатлардир. Қайтарилмайдиган харажатлар олдин қилинган харажатлар бўлиб, уларни қайтадан тиклаш мумкин эмас. Бу харажатлар қайтарилмаслиги учун ҳам фирманинг қарор қабул қилишига таъсир қилмайди. Масалан, фирма 100 минг сўмга махсус ускуна сотиб олди, лекин фирманинг қарори ўзгарди ва бу ускуна умуман керак бўлмай қолди, ундан альтернатив фойдаланиш варианти мавжуд эмас. Фирма ушбу ускунани 60 минг сўмга сотиб, 40 минг сўм зарар кўрди. 40 минг сўм қайтарилмайдиган харажат ҳисобланади ва фирманинг ҳаракатига таъсир қилмайди.
4. Ишлаб чиқаришнинг қисқа муддатли харажатлари
Қисқа муддатли давр мобайнида ресурсларнинг бир қисми ўзгармас ҳолатда, бошқа бир қисми ишлаб чиқариш хажмининг ортиши ёки камайиши натижасида ўзгариши мумкин.
Унга мос равишда қисқа муддатдаги харажатлар доимий (ўзгармас) ва ўзгарувчан харажатларга бўлинади.