Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА КЛАСТЕР ТИЗИМИНИ 
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ 
Файзиева Ш.Ш.- ҚарМИИ “Иқтисодиёт” кафедраси доценти 
Юлдошева Ш.А.- ҚарМИИ “Иқтисодиёт” кафедраси ассистенти 
 
 
Қишлоқ хўжалигининг жаҳон иқтисодиётидаги ўрни кейинги 
йилларда кескин ривожланиб бормоқда, бу эса қишлоқ хўжалигининг 
жаҳон иқтисодиётидаги аҳамияти янада ошаётганидан далолат беради. 
Шунинг учун ҳам қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг 
асосий омиллари бўлган ер, сув, меҳнат ресурслари ва уларнинг ўзига хос 
хусусиятларини ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар миқёсида 
ўрганиш ҳамда таққослаб бориш муҳим аҳамият касб этади.

---

92 
Қишлоқ хўжалигининг асосий масаласи бу - қишлоқ хўжалигида 
ишлаб чиқаришнинг барқарорлигини таъминлаш ва иқтисодий 
самарадорлигини ошириб бориш асосида мамлакат аҳолисининг озиқ-
овқатга, саноатнинг эса хом-ашёга бўлган эҳтиёжини қондиришдир. 
Шунингдек, 
қишлоқ хўжалиги соҳасини бошқариш тизимини ислоҳ 
қилиш, ер ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш борасидаги илғор 
технологияларни жорий этиш, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш энг 
муҳим вазифамиздир. 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Президенти 
Ш.М.Мирзиёев 
таъкидлаганидек, “Фермер ва деҳқонларимиз қишлоқ хўжалигида
асосий куч бўлиб, нафақат мазкур соҳани, балки бутун мамлакатимиз
тараққиётини юксалтириш, халқимизнинг турмуш даражасини ошириш,
юртимизни ҳар жиҳатдан обод ва фаровон қилишда беқиёс ишларни
амалга ошираётганини бугун фахр ва ғурур билан, миннатдорлик билан 
қайд этамиз. Қишлоқ хўжалигини диверсификация қилиш, ер -сув 
ресурсларидан янада оқилона фойдаланиш, экспортбоп маҳсулотлар
етиштириш орқали деҳқонларнинг даромадини ошириш борасида олиб
бораётган тизимли ишларимиз ҳам аста-секин ўз самарасини бермоқда”
1
Аграр-иқтисодий ислоҳотлар ва таркибий ўзгаришлар ҳамда 
диверсификациялаш натижасида қишлоқ хўжалигида хўжалик
юритишнинг бозор шаклларига ўтилди ва мустақил товар ишлаб
чиқарувчиларнинг салмоғи ошиб бормоқда. Қишлоқ хўжалиги
корхоналарини молиявий соғломлаштириш, давлат бюджети
субсидиялари орқали кредит тизимидан фойдаланиш, ҳосилни суғурталаш 
ва бошқа бир қатор ишлар амалга оширилмоқда. Бироқ, қишлоқ
хўжалигининг барқарор ва жадал ривожи учун ривожланган
мамлакатлар тажрибасидан фойдаланган ҳолда замонавий иш юритиш 
тизимини жорий этиш мақсадга мувофиқдир. Қишлоқ хўжалиги ишлаб 
чиқаришида инновациялар, замонавий техника ва технологиялар ҳамда 
хўжалик юритишнинг янгича шаклларидан фойдаланиш орқали ушбу 
муаммони ҳал этиш мумкин. 
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий 
Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатасига Мурожаатномасида 
таъкидланганидек: “Кейинги йилда кластер усулида пахта етиштиришни 
камида 52 фоизга етказиш учун 48 та пахта-тўқимачилик кластерини 
ташкил этиш тўғрисида қарор қабул қилинди. Шу билан бирга, ғалла ва 
мева-сабзавот кластерлари фаолиятини ҳар томонлама ривожлантириш 
керак. Бу соҳа биз учун нисбатан янги эканини инобатга олиб, уни давлат 
томонидан 
қўллаб-қувватлаш, 
жумладан, 
кредит 
тизимини 
1
Ш.М. Мирзиёев. Ризқ-рўзимиз бунёдкори бўлган қишлоқ хўжалиги ходимлари меҳнатини улуғлаш, 
соҳа ривожини янги босқичга кўтариш – асосий вазифамиздир//Халқ сўзи. 10.12.2017. 

---

93 
соддалаштириш, харажатларни субсидиялаш, ер ажратиш билан боғлиқ 
тартибларни қайта кўриб чиқиш талаб этилади”
1
. 
Мамлакатимиз қишлоқ хўжалигида ўтган йили тажриба сифатида 
қўлланилган кластер усулида пахта етиштириш ўзининг ижобий 
натижаларини берди. Қашқадарё вилоятининг Миришкор туманида 
ташкил этилган пахта етиштиришнинг кластер усули бир қанча 
афзалликлари орқали деҳқонлар меҳнатини енгиллаштириш, маҳсулот 
сифатини ошириш, ташиш ва сақлаш харажатларни камайтириш ва 
даромад ошишига эришиш имкониятларини берди.
Келажакда кластер тизимини ривожлантириш учун аввало унинг 
ҳуқуқий-меъёрий асосларини такомиллаштиришни тақазо этади. Айниқса, 
қишлоқ хўжалиги тармоқлари бўйича ихтисослашган кластерларни 
ташкил этиш иқтисодий самарадорликни оширишнинг асосий 
омилларидир. Қишлоқ хўжалигида самарадорликни оширишда нав 
танлаш, уруғчилик ишлари сифатини ошириш, чорва молларининг ҳудудга 
мос бўлган зотларини кўпайтириш, чорва молларининг маҳсулдор 
зотларини, экиларнинг ҳосилдорлиги юқори бўлган навларини яратиш, 
экинларнинг зараркунандалари ва касалликларига қарши курашиш 
тизимини жорий этиш муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун уруғчиликда
асл навларни яратиш мақсадида тажриба-селекция ишларини тубдан 
жонлантириш лозим. Ушбу масала мамлакатимиз Президенти томонидан 
илгари сурилиб, “Бунинг учун уруғчилик ва селекция билан 
шуғулланадиган институтларнинг моддий-техник базасини яхшилаш, 
давлат - хусусий шериклик асосида уруғчилик кластерларини ташкил 
қилиш талаб этилади. Қишлоқ хўжалиги экинлари ва чорвачилик бўйича 
янги тармоқларни ривожлантиришимиз зарур. Бугунги кунда фермер 
хўжаликларининг йиллик чорва озуқасига бўлган эҳтиёжининг фақат 35 
фоизи маҳаллий имкониятлар ҳисобидан қопланмоқда”
2
- деган 
фикрларини таъкидлаган эдилар.
Қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлардан мақсад - иқтисодий фойда 
кўриш билан бирга, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, халқ 
фаровонлигини оширишдан иборатдир. Мамлакатимиз Президенти 
Ш.Мирзиёев томонидан аҳолини экологик соф озиқ-овқат маҳсулотлари 
билан таъминлашда мамлакатимизда мева-сабзавот етиштириш бўйича ҳам 
кластер тизимини жорий этиш ва бу борадаги мавжуд тўсиқларни 
бартараф этишга доир таклифларни киритилиши, Вазирлар Маҳкамаси 
томонидан “2019-2024 йилларда мамлакатда озиқ-овқат хавфсизлигини 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 
йил 28 декабрь. 
2
Ўша жойда 

---

94 
таъминлаш миллий дастури”ни қабул қилиши лозимлиги тўғрисида муҳим 
вазифалар белгилаб берилган. 
Бизга маълумки, қишлоқ хўжалигида аграр иқтисодий ислоҳотлар, 
модернизация ва диверсификация қилиш, таркибий ўзгартиришлар 
натижасида қишлоқ хўжалигида хўжалик юритишнинг эркин бозор 
шаклларига ўтиш ва мустақил товар ишлаб чиқарувчилар салмоғининг 
ўсиб бориши Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Президент фармонлари 
ҳамда бошқа меъёрий ҳужжатларга асосланган. Қишлоқ хўжалигида 
мавжуд ер-сув, моддий-техника ва меҳнат ресурсларидан самарали 
фойдаланишнинг ҳозирги ҳолати, қишлоқ хўжалик корхоналарининг 
барқарор шаклланиши, иқтисодий самарадорлиги истиқболда қишлоқ 
хўжалиги ишлаб чиқаришининг барқарор суръатда ривожланиш 
йўналишларидан энг афзал ҳисобланган йўналишларига боғлиқ.
Демак, кластер усулининг истиқболдаги афзалликларини назарда 
тутган ҳолда 
янги ерларни ўзлаштириш орқали экин майдонларини 
кенгайтириш эвазига чорванинг озуқа базасини мустаҳкамлаш, шунингдек, 
балиқчилик, паррандачиликни ривожлантириш ҳисобидан озиқ-овқат 
маҳсулотлари ҳажмини кескин кўпайтиришимиз керак. 
Ушбу масалаларни ҳал этишда қуйидаги муҳим вазифалар 
бажарилиши талаб этилади: 
-
қишлоқ хўжалиги мақсадларида ер бериш тизимини тубдан қайта 
кўриб чиқиш, яъни фермер хўжаликларининг ихтисослашуви, жойлашуви 
ва барча имкониятларини эътиборга олиш; 
- ердан самарали фойдаланиб, мўл ҳосил олаётган кўп тармоқли 
фермер хўжаликларига ўз фаолиятини кенгайтириши учун қўшимча ер 
майдонларини ажратиш; 
- сувни тежайдиган суғориш технологиялари билан таъминлаш ва 
амалда уларни кенг қўллаш; 
- жойлардаги фермерлар кенгаши Қишлоқ хўжалиги ва Сув хўжалиги, 
Инновацион ривожланиш вазирликлари билан ҳамкорликни кучайтириши, 
фермерларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш дастурларини ишлаб чиқиши 
лозим.
Хулоса ўрнида айтишимиз мумкинки, қишлоқ хўжалигида кластер
тизимини ривожлантиришнинг истиқболлари аграр соҳада энг катта 
муаммоларимиздан бўлган фермерларнинг қишлоқ хўжалиги соҳасида 
етарли билимга эга бўлишига эришиш, қишлоқ хўжалиги 
технологияларини мукаммал эгаллашини таъминлаш, замонавий ишлаб 
чиқариш ва инновация усулларидан хабардор бўлиши учун имкониятлар 
яратиш ҳамда ҳуқуқий-меъёрий асосларини такомиллаштиришга боғлиқ.

---

95