Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

БУХОРО ВИЛОЯТИДА КЛАСТЕРЛАРНИ 
ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ 
Орипов Махмуд Ашурович, и.ф.н.,доцент 
БухДУ “Иқтисодиёт” кафедраси доценти 
Ўзбекистон иктисодий ривожланишида агросаноат комплекси муҳим 
аҳамиятга эга эканлиги бу аксиома. Бироқ ҳали-ҳануз соҳада 
рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чикариш, уни экспорт салоҳияти ва
самарадорлигини ошириш заҳира ҳамда имкониятларидан фойиданиш
талаб даражасида эмас . Шу боис, ҳукумат томонидан мамлакат аграр 
секторини ривожлантириш юзасидан кўплаб қарор, чора- тадбир ва 
мақсадли дастурлар ишлаб чиқилиб амалга оширилиб келинмокда. 
Охирги йилларда республикамизда, айниқса агросаноат интеграцияси ва 
кооперацияси бўйича қилинаётган ишлар ўз самарасини бермоқда ва бу 
йуналишдаги ижобий ўзгаришлар қамрови ҳам кенгаймоқда. Масалан, 
Бухоро вилоятида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил19 
майдаги ПҚ-2978-сонли “Бухоро вилоятида замонавий пахта-тўқимачилик 
кластерини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига биноан 
2017-2021 йилларда инвестцион лойиҳаларни тадбиғи натижасида 
“Bukhara Cotton Textile cluster” корхонаси Ромитан туманида 8 минг 
гектар ерда пахта хом-ашёси ва бошқа қишлоқ хўжалик маҳсулотлари
ишлаб чиқариш билан бир қаторда уни қайта ишлаб ёғ-мой, тўқимачилик, 
текстиль маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва чорвачилик комплексини 
шакллантириш орқали қайта ишланган чорва маҳсулотлари ишлаб 
чиқариш ва соҳалар чиқиндиларини қайта ишлашни йўлга қўйиш 
кабиларни амалга оширади. Шунингдек, кластерда 20 гектарда сабзавот ва 
кўкатларни замонавий иссиқхоналарда етиштириш, табиий бўёқ
кабиларни ишлаб чиқаришни ташкил этиш режалаштирилган.
Қайд этиш жоизки, кластерни асосини (21.07.2016й. руйхатдан 
ўтган ва 04.07.17й. қайта рўйхатдан ўтган) масъулияти чекланган “Bukhara 
Cotton Textile” қўшма корхонаcи ташкил этади. Корхонанинг таъсис 
давридаги устав жамғармаси 150 минг$ АҚШ бўлиб, унда 
таъсисчиларнинг улушлари қуйидагича: 

---

90 
-“Paraglide Limited” компанияси (Буюк Британия)-127500 минг$ 
АҚШ-85 %;
-“Hegenfield Holdings Limited”(Кипр Республикаси)-18000-12%; 
-“Bukhara Cotton Textile cluster” (Ўзбекистон Республикаси)-3%. 
Алоҳида таъкидлаш лозимки, кластер таркибида пахтачилик 
мажмуаси алоҳида ўрин эгаллайди. Чунки, лойиҳада паҳта хом-ашёсининг 
пировард маҳсулоти пахта матоси ундан либос тайёрлаш асосланган. 
Кластер кўп тармоқларни қамраб олгани боис унинг лойиҳасида кўп 
турдаги маҳсулотларни ишлаб чиқарилиши ўз аксини топган. Мазкур 
маҳсулотлар айрим турлари, масалан табиий бўёқ ишлаб чиқариш ҳозирги 
даврда Бухоро вилояти учун янги товар ҳисобланади. Уни ишлаб 
чиқаришни йўлга қўйиш махсус билим ва малакани талаб этади. Шу боис, 
кластер таркибида Бухоро илмий-тадқиқот ва таълим муассасаларида соҳа 
мутахассисларидан иборат инновацион марказни ташкил этилиши 
кластерини юқори малакали мутахассисларнинг малакасидан фойдаланиш 
билан бир вақтда кадр тайёрлаш ва илмий-инновацион ишланмаларини 
амалга ошириш учун зарур бўлган маблағларини тежашга асос бўлади. 
Шу ўринда айтиш жоизки, Бухоро вилояти илмий-тадқиқот ва 
таълим муассасалари мутахассисларини илмий-инновацион ғоя ва 
ишланмаларини амалиётга жорий этиш ва уларга тажриба-синовларни 
ўтказишларига имкон яратиш мақсадида илмий-инновацион кластерини 
шакллантириш мақсадга мувофиқдир. Бундай кластерни ташкил этилиши 
корхоналар билан ҳамкорликда инновацион маҳсулотларни яратилишини 
тезлаштиради ҳамда уларни тадбиғини осонлаштиради. 
Бу борада Италиянинг Пизе шаҳрида юқори технологик кластерини 
шаклланиш тажрибаси диққатга сазовордир. “Умуман, Пизенинг кластер 
концепциясига хос хусусиятлар:
алоқага таяниш: корхона-университет; 
Пизеда кластер сиёсатини “пастдан юқорига” кўринишида эга 
эканлиги ва уларни стихиявий тарзда шаклланиши; 
янги юқори технологик корхоналарни илгари йирикроқ корхона (Spin-
offs)ларда ишлаганлар ва университетлар битирувчилари томонидан 
ташкил этилганлиги сабаб уларнинг университетлар билан ҳамкорлик 
қилишлари осон кечишига ва кейинчалик кластерга айланишига асос 
бўлган. ”
1
Пизе шаҳрида шаклланган кластерларнинг хусусиятларидан келиб 
чиқадиган бўлсак, Бухоро вилоятида ҳам олий ўқув муассасалари ва ишлаб 
чиқариш корхоналари ўртасидаги ҳамкорлик алоқаларини самарадорлиги 
ва узлуксизлигини таъминлаш лозим. Буни амалга оширишда дастлаб 
вилоят 
олий 
уқув 
муассасалари 
битирувчилари 
бошқараётган 
корхоналарни ҳамкорликка чорлаш яхши самара бериши мумкин.Чунки, 
1
Захарова Н.В., Лабудин А.В. Формирования инновационных кластеров в Италии: Тосканский регион// 
Управленческое консультирования №1, 2015.63-69 б.,Б.-68.

---

91 
собиқ талабалар ўз устозлари билан очиқ мулоқотга киришиб, бир-
бирларини тезда тушуниб олишади ва илмий –инновацион ҳамкорлик 
нисбатан қисқа вақтда йўлга қўйилади. 
Инновацион кластерни пастдан юқорига ташкил этишда ўқув 
муассасаларини ўзаро фан ва технологик тадқиқотлар юзасидаги 
кооперацияси ва интеграциясни йўлга қўйиш зарур.Зеро айни пайтда ҳар 
бир таълим муассаси ўзи “ёпиқ” тарзда инновацион ва тадқиқот ишларини 
олиб бормоқда. Айрим тадқиқотлар йўналишлари бўйича бир таълим ёки 
илмий тадқиқот муассасида тўпланган тажриба ва малакадан бошқа
турдош тадқиқотларни амалга ошираётган муассаса фойдаланмай 
келмоқда. Худди шунингдек,айрим зарур бўлган ҳолларда тадқиқотлар 
жараёнида ишлаб чиқариш корхоналарининг вакиллари жалб этилмай
келинмоқда.Буларнинг 
оқибатида 
айрим 
илмий 
ва 
инновацон 
маҳсулотларнинг сифати пасайиб натижага эришиш узоқ вақт талаб 
этмоқда ёки эришилган натижани амалга тадбиқ этилиши кутилган 
натижани таъминлай олмай келаётганлиги ҳам сир эмас. Шундай 
ҳолатларнинг олдини олиш учун минтақа ва умуман республикада илмий 
кооперацион фаолиятни янада ривожлантириб, илмий-инновацион 
ишларни бажаришда турли муассасаларнинг мутахассис-вакилларини 
ягона гуруҳ бўлиб ишлашларига эътибор қаратиш муҳим аҳамиятга касб 
этади.Шунингдек, вилоятда ишлаб чиқариш кластерлари билан бир 
қаторда хизмат кўрсатиш ва бошқа соҳаларда ҳам кластерларни 
шакллантириш жуда долзарб ҳисобланади.Айниқса кичик саноат 
зоналирида кластер кўринишида корхоналарнинг уюшишлари ишлаб 
чиқаришнинг пировард натижаларини юксалишига ижобий таъсир 
кўрсатади.