Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

МИНТАҚАВИЙ КЛАСТЕРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА 
БЎЛГАН ЁНДАШУВЛАР 
Ф.М.Рахматуллаева 
БухДУ, и.ф.н., доцент 
Иқтисодий муносабатларнинг глобал интеграцияси шароитида 
ҳудудий ривожланиш масалалари ўртасида минтақавий иқтисодий 
тизимларнинг рақобатбардошлигини таъминлаш масаласи муҳим аҳамият 
касб этади. Ушбу ҳолат янги рақобат афзалликларини, шу жумладан 
минтақавий иқтисодиётни таркибий ташкил этиш афзалликларини 
қидиришнинг долзарблигини оширади.
Кластерлар минтақанинг ички муҳитидаги муносабатларни таркибий 
ташкил этишнинг самарали шаклларидан бири сифатида ўзини намоён 
қилди, иқтисодиёт назарияси ва минтақавий ривожланишнинг амалиётида 
кластер ёндашуви илғор ёндашувлардан бири сифатида тан олинди.
Иқтисодиётни бошқариш назариясида кластер ёндашуви узоқ даврдан 
бери ишлаб келинмоқда, унинг асосчиси сифатида Альфред Маршаллни 
айтишимиз мумкин. У ўзининг “Иқтисодий фаннинг тамойиллари” 
асарида маълум бир тармоқнинг ҳудудий жиҳатдан бевосита бир-бирига 
яқин жойлашган корхоналари янада самаралироқ фаолият кўрсатишининг 
сабабларини тадқиқ этган.
Бир 
хил 
корхоналарнинг 
яқин 
жойлашгани 
туфайли 
самарадорликнинг ошишини Маршалл “ташқи тежамкорлик” деб атаган. 
Унинг фикрича бунинг 3 та сабаби бор: билимлар алмашуви, умумий 
меҳнат бозори, таъминотчиларнинг чуқур ихтисослашуви. Маршаллнинг 
таъкидлашича корхоналарнинг юқори географик концентрациялашуви 
маълум бир малакага эга ишчиларни жалб этади, уларнинг фикрича 
корхоналарнинг юқори концентрацияси – ишчи кучига барқарор талабнинг 
кафолатидир; таъминотчилар учун – ишлаб чиқариш масштаби ҳисобига 
харажатларни пасайтириш самарасига эришиш имкониятидир.
М.Портер томонидан халқаро рақобат назарияси доирасида 
шакллантирилган кластер ёндашуви ўтган асрнинг 80-йилларида машҳур 
бўлган ва ҳозирги кунга қадар фаол ривожланиб келмоқда. Аммо, ўша 
даврдаги тадқиқотлардан фарқли равишда замонавий тадқиқотлар
1
учун 
1
Бочкова, Е.В. Кластер как институциональная структура в системе территориального