Bugungi kunda byudjet jarayonini samarali tashkil qilish ishlarini g’aznachilik nazoratisiz ta’minlash qiyin ekanligini olimlar va iqtisodchilar, qolaversa, soha mutaxassislari asosli ravishda e’tirof etmoqdalar

AQSh G’aznachiligi organi faoliyati

AQSH Gʻaznachilik departamenti ularning xalqi tashkil topganidan beri oʻziga xos tarixga ega. AQSh iqtisodiy va moliyaviy tizimlarining boshqaruvchisi sifatida G'aznachilik bugungi global iqtisodiyotda asosiy va nufuzli yetakchi hisoblanadi. Mamlakat bo'ylab va butun dunyo bo'ylab 100000 dan ortiq xodimlari bor. G'aznachilik tashabbus va innovatsiyalarni rag'batlantiradigan, qo'llab-quvvatlaydigan va mukofotlaydigan, shu bilan birga shaxsiy hayotga mos keladigan talabchan ish joyi bilan faxrlanadi. G'aznachilikning moslashuvchan kadrlar siyosati ishchilarga qoniqarli martabalarni boshqa qiziqish va mas'uliyat bilan muvozanatlash imkonini beradi.
G'aznachilik xodimlari tadqiqot qiladilar, tahlil qiladilar va siyosat qarorlarini qabul qiluvchilarni mamlakat oldida turgan dolzarb va paydo bo'ladigan iqtisodiy masalalar bo'yicha xabardor qiladilar. Ular davlat ishini ta'minlovchi soliqlarni yig'adilar, pullarni bosib chiqaradilar, cheklar chiqaradilar va davlat qarzini kuzatib boradilar. G'aznachilik sizni birinchi kuningizda o'zingizdan "Amerika xalqining hayotini yaxshilash uchun bugun nima qila olaman?" Deb so'rashga chaqiradi. G'aznachilik xodimlari mamlakatimizning iqtisodiy muammolarini hal qilish va ularga qarshi kurashish va Amerika xalqiga xizmat qilish uchun birgalikda ishlaydi.
G'aznachilikning bosh ofisi tarixiy G'aznachilik binosida, Oq uydan bir necha qadam narida joylashgan bo'lib, bu departamentning hukumat poydevoridagi pozitsiyasini aks ettiradi. Bosh shtab-kvartira jamoasi mamlakatning yetakchi siyosatchilari bilan hamkorlik qiladi, muhim global muammolarga guvoh bo'lib, ko'pincha tarixni yaratadi. Bosh ofisdagi idoralar siyosatni ishlab chiqish va G'aznachilik departamentini umumiy boshqarish uchun javobgardir. G'aznachilik shtab-kvartirasi turli martabalarda milliy va global siyosatni shakllantirish va yuritishni xohlaydigan taniqli nomzodlarni qidirmoqda.
G‘aznachilik departamenti bo‘ylab xodimlarimiz 250 dan ortiq turdagi ishlarda ishlaydi. Albatta, G'aznachilik xodimlariga buxgalterlar, iqtisodchilar, daromad agentlari va moliyaviy tahlilchilar kiradi, ammo boshqa son-sanoqsiz mutaxassislar ham G'aznachilikda qiziqarli ish imkoniyatlarini topadilar.
AQSh Moliya vazirligining missiyasi kuchli iqtisodiyotni saqlab qolish va uyda va chet elda iqtisodiy o'sish va barqarorlikni ta'minlaydigan sharoitlarni targ'ib
qilish, tahdidlarga qarshi kurashish va moliya tizimining yaxlitligini himoya qilish orqali milliy xavfsizlikni mustahkamlash va AQSh hukumatining moliya va resurslarini samarali boshqarish orqali iqtisodiy va ish joylarini yaratish hisoblanadi.
G'aznachilik departamenti iqtisodiy farovonlikni ta'minlash va AQShning moliyaviy xavfsizligini ta'minlash uchun mas'ul bo'lgan ijro etuvchi agentlikdir. Bo'lim Prezidentga iqtisodiy va moliyaviy masalalar bo'yicha maslahat berish, barqaror iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va moliya institutlarida boshqaruvni takomillashtirish kabi keng ko'lamli ishlar uchun javobgardir. G'aznachilik departamenti tanga va valyuta ishlab chiqarish, Amerika jamoatchiligiga to'lovlarni to'lash, daromadlarni yig'ish va federal hukumatni boshqarish uchun zarur bo'lgan mablag'larni qarz olish kabi mamlakatning moliyaviy infratuzilmasi uchun muhim bo'lgan tizimlarni boshqaradi va qo'llab-quvvatlaydi. Kafedra boshqa federal idoralar, xorijiy hukumatlar va xalqaro moliya institutlari bilan global iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, turmush darajasini oshirish va iloji boricha iqtisodiy va moliyaviy inqirozlarni bashorat qilish va oldini olish uchun ishlaydi. G'aznachilik departamenti, shuningdek, AQShga tashqi tahdidlarga qarshi iqtisodiy sanktsiyalarni amalga oshirish, milliy xavfsizlikka tahdidlarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash tarmoqlarini aniqlash va nishonga olish va moliyaviy tizimlarimizning kafolatlarini yaxshilash orqali milliy xavfsizlikni oshirishda muhim va keng qamrovli rol o'ynaydi.
G'aznachilik boshqarmasi ikkita asosiy tarkibiy qismdan iborat bo'lib, idoraviy idoralar va operatsion byurolarhisoblanadi. Bo'lim idoralari, avvalambor, bo'limning siyosati va boshqaruvini shakllantirish uchun javobgardir, operatsion byurolar esa bo'limga tayinlangan aniq operatsiyalarni amalga oshiradilar. Bizning byurolari tashkil qilish 98% G'aznachilik ish kuchi. G'aznachilik boshqarmasining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:

• 
  Federal moliyani boshqarish;
  
• 
  Valyuta va tangalar;
  
• 
  Davlat hisoblari va davlat qarzlarini boshqarish;
  
• 
  Milliy banklar va tejamkorlik institutlarini nazorat qilish;
  
• 
  Ichki va xalqaro moliya, pul-kredit, iqtisodiy, savdo va soliq siyosati bo'yicha maslahatlar;
  
• 
  Federal moliya va soliq qonunlarini bajarish;
  

AQShda G'aznachilik to'g'ridan to'g'ri Prezidentga bo'ysunadi va keng doiradagi iqtisodiy va moliyaviy funksiyalarni hajaradi. byudjet jarayonida byudjetni tayyorlashga javob beradigan Ma'muriy- byudjet boshqarmasi auditga va nazoratga, hisob-kitob ishlariga javob beradigan Bosh byudjet-nazorat boshqarmasi kabi muassasalar qatnashadi, Soliq boshqarmasi va Bojxona hoshqarmasi G'aznachiliknig bir qismi hisohlanadi. G'aznachilik barcha tushumlarni va to'lovlarni NyuYorkdagi Federal rezerv bankida o'zining bosh hisob raqami orqali nazorat qiladi. G'aznachilik barcha soliqlarni va boj to'lovlarini yig'adi, markazlashgan holda barcha yig'imlarni yig'ilishini va ba'zi muassasalarga xizmatlar ko'rsatishni ta'minlaydi. Tushumlarni yig'ishda bank tizimidan foydalaniladi. Tarmoq departamentlari mablag'larni to'g'ri va samarali ishlatilishi bo 'yicha nazoratni amalga oshiradi. Barcha xarajatlar tasdiqlangan byudjet parametrlari doirasida byudjetdan mablag' oluvchilarning so'rovi asosida G'aznachilik tomonidan to'lanadi, bunda cheklardan va elektron pul o'tkazish vositalaridan foydalaniladi. byudjetdan ajratilgan mablag'lar tarkibi ham G'aznachilik tomonidan, ham Ma'muriy- byudjet boshqarmasi tomonidan nazorat qilinadi. Shuningdek, AQShda G'aznachilik boshqa mamlakatlardagi kabi davlatning qimmatli qog'ozlarini chiqarishni va hisohini nazorat qiladi haroda to'lov muddatlarini belgilaydi va auksionlarda joylashtirishni nazorat qiladL Shu bilan birga G'aznachilik davlat qimmatli qog'ozlari ikkilamchi bozorining qoidalarini belgilaydi, G'aznachilik qisqa muddatli kassa talablarini qoplash uchun doimiy haftalik qimmatli qog'ozlarni chiqaradi. G'aznachilik buxgalteriya hisob-kitobiga javob beradi, oylik va yillik moliya hisobotlarini tayyorlash uchun ma'lumotlar yig'adi va muassasalar uchun me'yoriy huliatlar tayyorlaydi. Ichki nazorat va audit funksiyalarini tarmoq departamentlaridagi bosh inspektorlar bajaradi. Federal hukumat federal mablag'lari hisobidan moliyalashtiriladigan mahalliy dasturlar bO'yicha tekshiruvni amalga oshiradi. AQShda G'aznachilik va byudjet Departamentlari faoliyati aniq muvofiqlashtirilgan. G'aznachilik byudjet tushumlari to'g'risida hujjatlarni tayyorlaydi va makroiqtisodiy asoslarni ishlab chiqishda qatnashadi. Ma'muriy- byudjet boshqarmasi Prezident Kongressiga taqdim qilinadigan xarajatlar smetasini tayyorlaydi, shuningdek, turli darajadagi byudjetlarni umumlashtiradi. G'aznachilik pul oqimlari boshqaruvini va qarz majburiyatlarini hisob-kitobini amalga oshiradi. G'aznachilik va tarmoq departamentlari o'rtasida dialog tartibida axborotlar almashuvi amalga oshiriladi. G'aznachilik tizimida yagona federal tizimdagi hisobotlarni tayyorlash uchun ba'zi bir funksiyalar birlashtiriladi. Tarmoq departamentlari o'zlarining xususiy axborot tizimiga ega, shuningdek, G'aznachilikka dialog tartibida axborotlar beradi va qabul qiladi. Hisobotlarni turlariga qarab ularni tayyorlash vaqti turlichadir. Naqd pul oqimlari to'g'risidagi umumiy axborot har kuni tayyorlanadi.
AQShning davlat xaridi sohasidagi faoliyatini umumiy muvofiqlashtirish - Federal xarid siyosati boshqarmasi tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur organ dastlab, byudjetni boshqarish boshqarmasida maslahatchi organ sifatida 1974- yilda tashkil etilgan, 1988-yildan hukumatning doimiy faoliyat yurituvchi o'rgani sifatida ish ko'radL Federal xarid agentliklari tomonidan amalga oshiriladigan barcha xaridlar 1984-yilda ishlab chiqilgan «Davlat xaridini tartibga soluvchi qoidalar yig'indisi) (Federal Acquisition Regulation) bilan tartibga solinadi. Qoidalarda xaridni tashkil etishning harcha bosqichlari - xaridni rejalashtirish. davlat xaridini amalga oshirishni boshqarish va uni tugallashgacha bo'lgan barcha bosqichlar o'z aksini topgan. FAR dan ko'zlangan asosiy maqsad - davlat ehtiyoji uchun xaridni amalga oshiruvchi barcha federal agentliklar tomonidan yagona xarid siyosatini amalga oshirish va yagona xarid qoidalaridan foydalanishni ta'minlashdan iborat. FAR ning missiyasi esa xaridni amalga oshirishga bo'lgan vaqt cheklanganligini inobatga olgan va davlat buyurtmachilarini eng optimal narx va sifat munosabatini ta'minlagan holda tovar va xizmatlar bilan ta'minlashdan iborat. FAR ga asosan AQShda davlat xaridiga buyurtmani joylashtirishda quyidagi jarayonlar amalga oshiriladi:
- ikki bosqichli savdolar;
- ochiq savdolar;
- muzokaralar olib borish;
- xaridni soddalashtirilgan tartibda amalga oshirish.
Yevropa Ittifoqida xaridni tashkil qilish shakllari, usullarini ishlab chiqishda, shuningdek, axborotlar ta'minoti tizimini shakllantirishda AQSh tajribasidan foydalanilgan. Davlat xaridini takomillashtirish masalalari bilan Yevropada AQSh dan ancha keyin shug'ullana hoshlandi. Huning sababi Yevropa Ittifoqiga kiruvchi davlatlarning qonunchilik tizimidagi xilma-xillik va yagona kelishuvga kelishning murakkabligi bilan izohlanadi.
Yevropa Ittifoqidagi mamlakatlarda irnzolangan shartnomalar haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oluvchi asosiy axborot resurslari, xarid taklifi haqida bo'lib, «Yevropa Ittifoqining rasrniy jurnali»da chop etilishi kerak. U shbu nashrning qog'ozli ko'rinishi 1998-yilda bekor qilingan, endilikda rasmiy rna'lumotlar bazasi «Kundalik elektron tender» (Tender Elestronics Daily TED) deb yuritiladi. TEDning ma'lumotlar bazasini internetdan olish mumkin va u kompankt- disklarda ham mavjud. U har kuni 500-750 tagacha yangi e'lonlar bilan to'ldirib, yangilanib boradi va o'zida imzolangan shartnomalar haqida rna'lumotlarni ham saqlaydi. Shartnomalar va mol yetkazib beruvchilar haqida yanada to'liqroq ma'lumotlar mamlakatlarning axborot tizimida mavjud, bundan tashqari davlat xaridi ishtirokchilariga axborot va xizmatlarni ko'rsatuvchi 200 dan ortiq markazlari ham faoliyat ko' rsatdi. AQShda xarid faoliyatini tashkil etishning ikkita modeli ustunlik qiladi: markazlashgan va markazlashmagan. Markazlashgan model - bunda xarid uchun buyurtmalarni joylashtirish maxsus tashkilot yoki ijroi hukumatning yagona tarkibiy bo'linmasi- xaridni tashkil etuvchi tomonidan amalga oshiriladi. Markazlashgan model barcha tarmoq va bo'limlardan tushadigan xarid arizalari jamlanadigan xarid markazini tashkil etishni nazarda tutadi. Agar markazlashish darajasi yuqori bo'lsa, barcha turdagi xaridga javobgar bo'lgan maxsus idora shakllantiriladi. Markazlashmagan (taqsimiangan) model - bunda davlatning buyurtmachisi o'z ixtisosligi bo'yicha xaridga buyurtmani alohida amalga oshiradi. Taqsimlangan modelda kompaniyaning har bir bo'limi (vazirlik, idora) o'z ehtiyojlari uchun xaridni mustaqil tarzda amalga oshiradi. Ikkala modelning yutuq va kamchiliklari mavjud: taqsimlangan model ancha egiluvchan, ammo ko'p xarajat talab qiladi. O'z navbatida, markazlashgan model yirik hajmdagi ulgUIji xarid tufayli past narxlarni ta'minlaydi, ammo egiluvchan emas va har doim ham tovarlar hamda xizmatlaming arizada ko'rsatilgan xususiyatlami o'zida aks ettirmasligi mumkin. Qisman markashlashgan modelda esa xaridga buyurtmani joylashtirish vakolati davlat buyurtmachisi va ixtisoslashgan tashkilot bilan harnkorlikda amalga oshiriladi. Ikkala usul ham barcha rivojlangan mamlakatlarda qo'llanilib kelinadi. Masalan, Buyuk Britaniyada bu vazifalar davlat G'aznachiligining (NM Treasure) zimmasiga yuklatilgan. Yevropa Ittifoqida ikkala modelning bir vaqtda qo'llanilishi ko' proq samarali ekanligini kuzatish mumkin. Masalan xaridni umumiy boshqarish (me'yoriy-huquqiy asoslarni shakllantirish, rejalashtirish, nazorat va muvofiqlashtirish) faoliyati Moliya va Iqtisodiyot vazirligi tomonidan tashkil etiladi.
AQSh moliya tizimining asosiy bo'g'ini bo'lib, Federal hukumatning byudjet mexanizmi hisoblanadi. AQSh moliya tizimida etakchi o'rinni byudjet tizimining 60 foizga yaqin daromad va xarajatlarini amalga oshiruvchi Federal byudjet tizimi egallaydi. AQShda Federal byudjet - davlatning iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlarini tartibga solib turuvchi asosiy vosita hisoblanadi. Ushbu byudjet mablag'lari hisobidan xarbiy sohani moliyaviy ta'minlash, boshqa davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy holatiga ta'sir kO'rsatish, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarda davlat aralashuvini ta'minlash, ko'p sonli davlat apparatini saqlab qolish kabi xarajatlar moliyalashtiriladi. Har qanday mamlakatning byudjet tizimi undagi davlat tizimining qay yo'sinda shakllanishiga chambarchas bog'liq. AQSh ning byudjet tizimi haqida gap ketar ekan, avvalombor, uning o'ta murakkabligi ko'zga tashlanadi. AQSh byudjetining shakllanishi va amaldagi faoliyati taraqqiy topgan davlat moliya tizimini aks ettiradi. AQSh konstitutsiyasiga muvofiq, o'zining soliq solish huquqini faqat federal va hududiy hukumatlarga bergan, bu paytda mahalliy organ boshqaruvi shtatlar boshqaruvi organlari qaroriariga muvofiq soliqni belgilash va yig'ish huquqini olishadi. AQSh soliq tizimining alohida xususiyati shundan iboratki, har bir bo'g'in byudjeti faqatgina o'ziga tegishli bo'lgan soliqlar tushumini hisobga oladi va taqsimlash huquqiga ega. Shunday qilib, AQShda soliq yig'imlari tushumining bir hukumat tomonidan boshqariladigan va turli xiI byudjetlar o'rtasida taqsimlanadigan amaliyoti yo'q. Daromadiarni shakllantirishdagi bunday tartib ko'p jihatdan turli xiI bo'g'inlardagi boshqaruv organiariga yirik fiskal mustaqillik va o'zlariga biriktirilgan soliqIar, ularning stavkalari va bazasi ustidan nazoratni amalga oshirish imkoniyatini beradi. AQSh Senati va Vakillar palatasining qaroriga ko'ra g'aznachilik doimiy ravishda faoliyat ko'rsatuvchi organ sifatida tashkil etilgan. G'aznachilikda quyidagi shaxsiar o'z majburiyatlarini bajarishadi: g'aznachilik kotibi, nazoratchi, auditor, g'aznachi, ro'yxatga oluvchi va kotib yordamchisi. O'n yilliklar mobaynida g'aznachilikning funksiyalari sezilarli darajada kengaydi va murakkablashdi. Hozirgi vaqtda g'aznachilik daromadlami yig'ish va hisobini yuritish, pul be1gilarini yaratish, iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish sohasida AQShning asosiy moliyaviy muassasasi hisoblanadi. «G'aznachilik (Tgeasure Department) davlat mablag'- larining barcha tushumlari va ularning to'lanishini nazorat qiladi. G'aznachilik tarkibiga Soliq boshqarmasi va Bojxona boshqarmasi kiradi. Ushbu bo'linmalar orqali barcha soliq va bojxona to'lovlari, bojlari, shuningdek, alohida muassasalar xizmatlari uchun to'lovni yig'adi. G'aznachilik Federal zaxira tizirnida bosh hisobvaraqlar yig'iladi va u Hukumatning hisobvaraqlarini ham nazorat qiladi. Daromadlar va tushumlami yig'ish esa bank tizirni orqali am alga oshiriladi».¹ AQSh g'aznachiligi uchta asosiy funksiyani bajaradi.
1. G'aznachilik kotibi Prezidentning asosiy iqtisodiy maslahatchisi sifatida mamiakat ichki va tashqi moliyaviy siyosatini ishiab chiqadi, soliq siyosatini amalga oshiradi, davlat qarzini boshqarish yuzasidan tavsiyalar kiritadi.
2. AQSh Hukumatining moliyaviy agenti sifatida davlatga moliyaviy xizmat ko'rsatish bo'yicha qator funksiyalarni bajaradi:

• 
  soliq tushumlari va bojxona to'lovlarini yig'ish;
  
• 
  dav]at pul mablag'larini hisobga olish;
  
• 
  davlat nomidan cheklar chiqarish va ularga ishlov berish;
  
• 
  jamg'arma obligatsiyalari va boshqa qimmatli qog'ozlarni chiqarish va sotish;
  
• 
  milliy banklar faoliyatini nazorat qilish;
  
• 
  tangalarni zarb qilish, qog'oz pul va pochta markalarini chiqarish.
  

3. G'aznachilik qonunni qo'llash vakolatiga ega bo'lgan (Law enforcement) tashkilot sifatida Prezident, vitseprezident, ularning oilasi va ushhu lavozimlarga nomzodlarni qo'riqlash bilan shug'ullanadi. U tovlamachilar, kontrabandachilar, butlegerlar (spirtli ichimliklar bilan noqonuniy savdo qiluvchilar) va davlat cheklari yoki qimmatli qog'ozlarni qalbakilashtiruvchi shaxslarni so'roq qiladi va jazolaydi, shuningdek, o'qotar qurol va portlovchi moddalarning sotilishi ustidan nazorat o'matadi hamda qonunchilik ijrosini nazorat qilish sohasida 60 dan ortaq federal tashkilot xodimlarini tayyorlaydi. Yuqorida sanab o'tilgan faoliyatga qo'shimcha ravishda, g'aznachilik kotibi xalqaro tashkilotlarda AQSh Hukumatining bosh vakili vazifasini bajaradi. U Xalqaro valuta jamg'armasi, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, Amerika rivojlanish banki, Osiyo taraqqiyot banki, Afrika rivojlanish bankida Amerika QO'shma Shtatlari nomidan boshqaruvchi hisoblanadi. G'aznachilik kotibining o'rinbosariga quyidagilar bo'ysunadi:
- kotibning ichki moliyaviy siyosat bo'yicha yordamchisi, kotiblaming sarmoya bozoridagi siyosat, qarzni boshqarish masalalari bo'yicha yordamchilarining o’rinbosarlari;
- kotibning iqtisodiy siyosat bo'yichq yordamchisi, ichki siyosat sohasida iqtisodiy tahtil va xalqaro iqtisodiy munosabatlar bo'yicha o’rinbosarlar;
- kotibning soliq to'g'risidagi qonun huiiatlari ijrosi hamda soliq siyosati uchun javob beruvchi yordamchisi, unga Soliq tahlili boshqarmasi, Soliq to'g'risidagi qonun huiiatlarini ishlab chiqish boshqarmasi va Sanoat iqtisodiyoti boshqarmasini nazorat qiluvchi o'rinbosarlar bo'ysunadi. G'aznachilik kotibining o'rinbosari AQSh G'aznachisi. AQSh jamg'arma obligatsiyalari boshqarmasi, Zarbxona byurosining faoliyati uchun mas'uldir.
AQSh G'aznachiligi Kotibi mamlakatning moliyaviy ahvoli to'g'risidagi yillik hisobotni Kongressga taqdim etishi shart. Muntazam chop etib boriladigan hisobotlar g'aznachilikning kunlik hisobotlarini (AQSh g'aznachiligining kassa va qarz operatsiyalari, AQShning ichki qarzlari to'g'risida har oylik hisobotni, AQSh Hukumatining daromad va xarajatlari haqidagi oylik hisohotni va muomaladagi put betgilari to'g'risidagi oylik hisobotni o'z ichiga oladi. G'aznachilik oylik «G'aznachilik byulletenini» chiqaradi. Kongress taqdim etgan va Prezident tomonidan tasdiqlangan byudjetdan mablag' oluvchilar G'aznachilikka talabnoma taqdim etadi. G'aznachilik xarajaHar tarkibi uchun mas'ul bo'lgan Ma'muriy byudjet boshqarmasi bilan birga tegishli departamentning mablag' olish ulushini nazorat qiladi. Taqdim etilgan talabnoma va to'lov hujjatlari mos kelganda, g'aznachilik taqdim etilgan taiabnomalar haqini to'laydi. To'lov vositasi sifatida cheklardan foydalanilsada, so'nggi yillarda ularning o'rnini elektron to'lovlar egallab bormoqda. Daviat byudjetining ijrosi G'aznachilik va Ma'muriy byudjet boshqarmasi o'rtasidagi aniq yo'lga qo'yilgan o'zaro hamkorlik asosida amalga oshiriladi. Ma'muriy byudjet boshqarmasi joriy yil uchun bud jet ijrosi to'g'risidagi qonun asosida xarajatlar smetasini tayyodaydi hamda Prezident ma' muriyatining turli departamentlari darajasida xarajatlarni taqsimlaydi va ular hisobini yuritadi. G'aznachilik makroiqtisodiy vaziyat prognozlarining ma'lumotlariga tayangan holda, davlat g'aznasiga daromadlar tushumining hisobini yuritadi, byudjetga tushumlarni, ular xarajatlarining oqimlarini boshqaradi.

3.