Бу китоб ғоялар, рамзлар тўҒрисида эмас, бу китоб одамлар тўҒрисида



Download 7,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/43
Sana23.02.2022
Hajmi7,36 Mb.
#128282
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   43
Bog'liq
Qora musiqa

ў й л а д и ,
очиққанга ўхш айман, 
чунки бир кеча-кундуз туз тотмадим. «Аммо н аф ас 
ростлаган муҳимроқ», - деди у. М уаттар ўт-ўлан 
ор аси д а ётар ка н , бу гап ни ўз-ўзига қ а й та -қ а й т а
такрорлар, чунки н аф ас ростлашга уринишим, н а­
ф ас ростлашим зарур в а буни иложи борича тезроқ, 
тезроқ қилишим керак, деган ф икрдан юраги худди 
узоқ тез чопиб келгандай қаттиқ гурсиллаб урарди. 
У одамлар қан дай ҳордиқ чиқариш ларини унутиб 
қўйгандай эди, буни эслаш учун эса олти соат ҳам оз.
Қоронғи кую қлаш гач, у ў рн и дан турди. У тун 
бўйи ш ош илмай, аста-секин қимирлаб боравера- 
ман, барибир борадиган ж ойим ҳз.м йўқ, деб ўй-
279


ларди, аммо биринчи қадам и н и кўйиш и ҳамонок, у 
оғир босинқи н а ф а с олиб, бурун к атакл ар и н и кенг 
очиб, қалин, бўғик,, саваловчи зулматни кўкси билан 
ёриб ўтиб югурди. 
У
йўналиш ини йўқотиб, қаер га 
бораётганини ўзи ҳам билмай, бир соатча югурди 
в а бир д ан тўхтаб, қулоҳ сола бошлади, бироздан 
сўнг ю рагининг гурсиллашини ноғоралар уриш идан 
аж ратиб олди. Ноғоралар қ ай д ад и р у н ч а узой, бўл- 
маган, и кки ч ақ и р и м ч а н ар и д а чалинм окда эди. У 
товуш келаётган томонга ҳараб ю рди в а қоронғида 
узок; судралди, кейин дим оғига гулханнинг аччик, 
тутун ҳиди урилди. У пайдо бўлганда, ноғоралар 
овози тўхтамади; ф а қ а т оқсоқол олға босиб, қочок; 
тутун ичида турган ж ойга чиқди; қочок, оғир ҳанси- 
рарди, титраган бурун катаклари зўриқиб керилар- 
ди, лой балчик, сач раган бетидаги и кки кўзи хи ра 
йилтирарди, уларнинг шуъласи худди ўпкасининг 
қучига боғликдек, д ам п асаяр , д ам зўраярди.
- Б из сени кутаётган эдик, - деди оҳсоқол. - Энди 
кетавер.
- Кетайми?
- О вҳат еб, кейин кет. Ўликка тириклар орасида 
ж ой йўқ. Буни ўзинг ҳам биласан.
- Ҳа. Биламан. - Улар бир-бирларининг кўзларига 
қараш м асди . Ноғоралар тиним сиз таракларди .
- О вҳат ейсанм и? - сўради оҳсоқол.
- Мен оч эм асм ан. Бугун мен ўтлар ор аси д а ётиб 
товуцщ он тутиб едим.
- Унда қовурилган гўш т бор, ола ҳол.
У япроқларга ўралган пиш ган этни олди в а я н а
д ар ё ўзан и дан илгарилаб кетди, бироз в ақ т ўтган- 
д ан сўнг ноғоралар товуш и тинди. У тонг отгунча 
тўхтам ай ю рди. «Ҳали и хтиёрим да ўн и кки соат 
бор, - деди у. - Б алки ун дан ҳам кўпрокдир, чунки 
улар изим га кечаси тушишди». У тиз чўкиб ўтир- 
ди, этни еди в а кўлларини биқинига артди. Кейин
280


ўрнидан турди, с}фп иш тонини ечди, я н а балчиққа 
як,ин ўтириб, бутун бадани - юзи, куллари, оёқлари- 
ни балчик, билан суваб чикди, кейин ерга ўтирди, 
т и ззал ар и н и қўллари билан кучоқлади, бош ини 
ти ззаси в а кўлига кўйди. Тонг оқаргач, у ботк,оқ- 
л и к н и н г я н а д а и ч к а р и р о ғ и г а к и р д и , ч ў н қ ай и б
ўтириб ухлаб к,олди. Туш ига ҳеч н а р с а кирм ади. 
Яхш иям, ботқоқлик и чкари си га киргани, негаки, у 
бирдан уйкудан кўзини очганда, ҳаммаёк, ёп-ёруғ, 
куёш баланд кўтарилганди, у рў п ар аси д а я н а ўш а 
и кки ҳиндуни кўрди. Улар ўзи яш и ри н ган ж ойнинг 
шундок, қ ар ш и си д а ҳалигача яхш илаб букланган 
иш тонларини кўлтиққа қи сти рган ча турардилар -
икковлари ҳам хомсемиз, пўк, қорин солган, похол 
ш ляпа в а этаклари ҳалпиллаган узун кўйлакда бироз 
кулгили кўринардилар.
- Абгор бўлдик, - деди бирови.
- Ҳа, уй да м аза қилиб соя-салҳинда ўтирмасми- 
дим, - деди бош қаси. - Аммо у ёк д а йўлбошчи к,о- 
ронғи ерга кетам ан деб мунтазир.
- Шундок,.
Улар атр о ф га осуда кўз ю гуртириш арди. Бирови 
энгаш иб этагидан куш кўнм ас ти кан лари н и териб 
таш лай бошлади.
- Шу қоравой ҳам бор бўлсин-да, - деди у.
- Шундок;. Улардан таш ви ш у таҳли кадан бош қа 
н ар са кўрмадик.
Негр туш дан кейин баланд дарахтн и н г тепасига 
чиқиб плантация томонга қаради. У Иссетибеҳанинг 
лоши арқон ҳали н чакда и кки д ар ах т орасига осиб 
кўйилганини кўрди, аввалрок; бу дарахтларга унинг 
ити билан биясини бойлаш ганди, кем а-уйнинг ол- 
ди даги майдон ҳовлида эса ҳар турли ранг-баранг 
ёпиқ, очик,, чукур, ясси аравалар, эгар-ж абдуқли 
отлар, х а ч и р л а р ти қ и л и ш га н д и ; е р д а қази л ган
ўчоқлар атр о ф и д а бола-бақра ораси д а ранго-ранг
281


либосларда хоти н -халаж , қ а р и -қ а р т а н гл а р ж ой- 
лаш ган, ўт-аланга устида нимталар ж азиллаб пи- 
ш ар, улкан ўчоқлардан қуюк, тутун в а буғ ўрларди. 
Э р к акл ар билан к а т т а р о қ ёш даги болалар бари 
д ар ё оҳим ининг ю қорисида унинг ортидан қувиб 
бориш ар, киш илик либосларини ечиб ўраб, дарахт- 
ларнинг ай ри лари га қистириб кетиш арди. Лекин, 
ана, ҳарқалай бир тўп э р к а к уй эш иги олдида уйма- 
лаш япти. Негр улардан кўзини узм ай қар аб турди, 
б и р п асд ан сўнг э р к а к л ар олхўри хурмо п ояси га 
буғу териси тасм алари тортилиб ясалган зам б арда 
Мокетуббени кўтариб олиб чиҳиш ди. Тилоғочлар 
ораси да яш ириниб ётган қочоқ ў ш а ёқларда уни 
курбон қилиш га тайёргарлик кетаётганини кузатар, 
унинг б аш араси эса худди М окетуббенинг баш а- 
раси каби қилт этм ас в а ундан ҳеч н ар сан и англаб 
бўлмасди. «Э-ҳа, - деди у оҳистагина, - ўзлари ҳам 
йўлга туш арканлар-да. Ўн беш йилўликдай ётди-я, 
энди йўлга туш арканлар-да».
Кечга яқин у ҳиндуларнинг бирови билан юзма-юз 
тўқнаш иб ҳолди. Улар сой устига таш ланган ёғоч 
хари устида дуч келишди: негр баланд бўйли қотма, 
пайдор, чарчаш нималигини билмас, куч-қуввати 
ошиб-тошиб ётарди; ҳинду эса семиз в а пўк, ўтакет- 
ган ҳафсаласиз, ан д ак ж он койитиш га асло тоқати 
йўк, эди. Ҳинду қимирламади, овоз чиҳармади, хари 
устида турганча негрга бакрайиб ҳолганди, негр 
дарҳол ўзини сувга отди, қиртоқҳа сузиб борди-да, 
ўрмонда гойиб бўлди, орқасидан шох-шабба, бута- 
ларнинг қайрилгани, шитирлагани эшитиларди.
Қуёш ботиб бораётганда у аған аган д ар ах т па- 
н аси д а биқиниб ётарди. Д ар ах т тан аси д ан чумо- 
лиларнинг узундан-узок; карвон и чўзилиб борарди. 
Негр чумолиларни тутиб, қандайдир бамайлихотир- 
лик в а париш онлик билан оғзига солар, гўё куюқ 
м еҳм он дорчи ли кда ўтириб, и к к о в о р а тортилган
282


таом ораси да ш ўрданакларни татиб кўраётгандай 
эди. Чумолилар ҳам ш ўртаккина, улар д ан оғиз сув 
очиб, сўлак оқарди. Негр чумолиларни ер, уларнинг 
м уқаррар ҳалокат сари тўхтамай, си ра оғиш май, 
охири кўринм ай ғимирлаб бориш ларига қараб ту­
рарди. У кун бўйи туз тотмаганди; ю зига чаплан- 
ган лой ниқоб қотиб қолганди, кўзининг ж и яклари
қизариб, яллиғланган, ҳорачиқлари тинм ай безовта 
айланарди. Кун ботганда у сув бўйида ўтирган кур- 
баҳани тутиш учун уринаётганда уни бирдан кап ч а 
илон чақиб олди. Заҳарли тиш ларини унинг била- 
гига кучли зарб билан санчди, териси усти да худди 
ти ғ билан чизилгандай и кки узунчок, я р а қолди. 
Капча илон бесўнақайлик билан унга таш ланди-да, 
тиш ларини қадагач, ўз ш идцати в а қаҳр-ғазабидан 
ҳолсизлангандай, ерда чўзилиб қолди; бир зумгина 
унинг олдида ночор бўлиб ётди. «Салом, бувижон»,
- деди негр. У илоннинг бош ига кўлини теккизди 
в а ш ун да илон бир чирпиниб я н а у н и н г кўлига 
тиш ларини ўнғайсиз в а қ атти қ ботиргани, кейин 
я н а в а я н а худди пан ш аха билан тирнагандек зарба 
урганига лоқайдлик билан қараб турди.
-
Буларнинг ҳам м аси м енинг ўлгим келмаётгани 
учундир, - оҳистагина деди у тобора ортиб бораёт- 
ган сокин бир ҳ ай р ат ичида, у ў зи д а я ш а ш истаги 
қанчалар ҳоким в а кучли эканлигига ҳисоб берма- 
ган, бу сўзлар ўз-ўзидан унинг лабларида қалҳи- 
м агун ча ан глам аган д ай в а ҳозир, ш у тобдаги н а 
уларнинг м аъносига етиб боргандай бўлди.
V
М окетуббе ўзи билан туф ли н и ҳ ам олди. Уни 
ю рганда, кийиб ю ролмасди, зам б ар д а чайқалиб, 
ястан иб ўти рган и да ҳам киёлмасди, ш унинг учун 
пойабзал унинг ти ззаси га ёзилган ёш буғу териси-
283


д а н ясалган гилам чада ётарди. Ялтироқ, чатн аган
ч а р м д а н ти ки лган , балларда к и й и л ад и ган тўҳа- 
сиз, оёқ ю засидаги тили узун, ҳизил пош нали бир 
туф ли-да, у ҳабила бош лиғининг сем издан семиз, 
ч алқан ча туш ган, ҳаёт асари билинмайдиган гавда- 
си устидан туш масди; уззукун ю ккаш лар бир-бир- 
лари билан ўрин алмаш иб ботҳокдиклару чангал- 
зорлар оралаб тебраниб турган зам б ар в а унинг 
ичидаги ж иноятни , ж и н о ят сабабини сабр-тоҳат 
билан к ў тар и б б о р и ш ар д и . Зеро, қоти л м аҳтул 
олдидаги ўз бурчини ўташ и к ер ак эди. Мокетуббе 
учун аф ти д ан бу ш унга ўхш аган бир н ар са эдики, 
ўзи гарчи мангу ти р и к бўлса ҳам, ҳали тириклик 
чоғларида у н га ўлим тилаган, ўлим ларидан сўнг 
эса унинг абадий қийноқларининг ғайриихтиёрий 
иш тирокчиларига айланган маҳкумлар томонидан 
ж аҳ ан н ам пучмоқларига олиб кириб кетилаётган- 
д ай туюларди.
Йўл юриб, сўнг бироз н а ф а с ростлаб олиш учун 
кўнган пай тлари да ҳам м алари д а в р а я саб ўтирар, 
ўртага эса қимир этм ай кўзларини юмиб Мокетуббе 
ётган зам барни кўярдилар, унинг юз и ф одалари да 
ай н и бир вақтн и н г ў зи д а тинч ф ар о ғат в а бўла- 
ж а к азоб-уқубатларнинг м уқаррарлиги ак с этар- 
ди; ўш ан да унга я н а ҳ и с қ а бир м уддатга туфлини 
кийдириш арди. Б и р бола туфлини М окетуббенинг 
к а т т а , юмшок,, я л п а й г а н о ё қ л а р и г а зў р -б а зў р
т и ҳ и ш ти р а р д и , ш у н д а й ўлбош чининг а ф т и -а н - 
горида еган ем иш и ҳазм бўлмайдиган одам ларда 
учрайдиган маъюс, муте в а д и қ қ ати аз иф одалар 
зуҳурланарди. Кейин ҳам м алари я н а йўлга туш ар- 
дилар. Мокетуббе қимирлам асди; у ф а ҳ а т замбарни 
кўтари б б о р аётган л ар н и н г қ а д а м л а р и ға м он ан д
чайҳаларди, оғзини очмасди - бунинг боиси чексиз 
танбаллигимй ё м ардлик-м атонат, и рода ҳудрати 
каби олий ф азилатлардан ў р н ак олардими, ўзига
284


аён. Бироз в ақтд ан сўнг зам барни ерга кўйиш ар 
в а сан ам дай қотиб қолган, сарғайган, тер босган 
ю зига қараш ард и .
Шунда кимдир, Уч Саватми ё Луи Шумуртми: «Туф­
лини оёғидан ечинглар. Ҳурмат-эьтибор кўрсатилди», 
дерди. Туфлини ечиб олиш арди. М окетуббенинг 
чеҳраси ўзгармас, ф ақ а т наф ас олиши сезиларли бў­
либ қоларди - лабларидан ҳаво чалпиллаган бир товуш 
билан отилиб чиқарди, бошқалар атроф да чўнқайиб 
ўтириш ар в а ҳар томондан келиб турган синчилару 
хабаркаш лар билан гаплашишарди.
- Кўринадими?
- К ўринм айди. У шарк, том он га ю р яп ти . Кеч 
оқш ом Типах куйиладиган ж ойларга етиб боради. 
Кейин орқага қ ай тади . Б из уни эр тага тутамиз.
- Қанийди, кўп в а қ т бўлди.
- Шундок;. Бутун тўртинчи кун.
- Дуум ўлганда уч кунда ушловдик.
- Унда қочган ки ш и қ ар и эди. Буниси ҳали ёш.
- Ҳа-а. Ж уда чопағон. Агар уни эр тага тутиш са, 
мен битта от ю таман.
- Қанийди эр тага тутиш са.
- Шундок;. Б ем аъни иш лар.
Шу куни п л а н тац и я д а о зи қ -о вқ ат тугади. Қў- 
ноқлар уй-уйларига тарқаб, эртаси га бир ҳ аф тага 
етадиган ози қ-овқат келтириш ди. Шу куниёк, Ис­
сетибеҳа ҳ и д л ан а бош лади, пеш ин п ай ти и сси қ 
а в ж га чи ққач , ш амол ўлик уф унатини д ар ё ёқалаб 
п астга в а ю қорига - узоқларга олиб к ета бош ла­
ди. Аммо негрни н а бугун, н а эр таси га тутиш ди. 
Олтинчи куни кеч туш ганда, хабар етказиш ди ки, 
қочоқнинг изларида қон ю қи қолибди. У ж ароҳат 
олганга ўхш айди.
- Яраси, иш қилиб, оғирмасдир, - деди Уч Сават.
- Биз Иссетибеҳа билан унга ф ойдаси тегм айдиган 
хизм аткорни ж ўнатолмаймиз.
285


- Худо кўрсатм асин. И ссетибеҳанинг ўзи унга 
х и зм ат қилм аса денг, - деди Шумурт.
- Б из билмадик, - деди онгчи. - У беркинган. У 
я н а ботқоқликка кириб кетди. Б из у ерга қоровул 
кўйдик.
Энди зам барни тез югуриб кўтариб кетиш ди. Қо- 
чоқ ботқоқликка кириб кетган ж о й гач а бир соатча 
йўл ю риларди. Ҳ аяж онлар ж ўш урган ш ош илинчда 
М окетуббенинг оёғи дан туф ли ечи лм аган эк а н . 
Б о тқо қл и кка етиб бориш ганда, йўлбошчи беҳуш 
ётганини п айқаш ди. Улар туфлини ечиб олиб, уни 
ҳуш ига келтириш ди.
Қоронғи туш гунча бутун ботқоқлик ўраб олин- 
ди. Ҳиндулар чо р д ан а куриб ўтириш ар, уларнинг 
теп аси д а паш ш а-ю чивинлар булутдай тўда-тўда 
у ч ар д и . О см оннинг эн г қуйи, ч е к к а н у қ та с и д а
ғар б д а шом юлдузи х и р а нур сочарди, ю к сак д а 
юлдуз туркумлари чарх уриб айланарди.
- Унга в а қ т берайлик, - дей и ш ди ҳиндулар. -
Э ртага дегани бугуннинг давом и в а бош қача номи.
- Шундоқ. Уни ш ош илтирм айм из. - Улар ж им
бўлиб қолиш ди в а бирдан ҳам м алари бир бўлиб, 
тун кучоғидаги ботқоқлик томонга қараб қолишди. 
Б ироз в а қ т ўтгач, ботқокдаги ш овқин босилди в а
кўп ўтмай қоронғиликдан синчи чиқиб келди.
- У ёриб ўти ш га уринди.
- Лекин сиз уни ор қаси га қай тар и б ю бордин- 
гизми?
- Шундок;. У орқага бурилиб кетди. Б и з учаламиз 
кўрқи б к е тган д ек бўлдик. У қ о р о н ғи д а эм аклаб 
ю рган и да биз ҳи д и д ан билдик, я н а бир ни м ан и
сезгандек бўлдик, нималигини билолмадик. Шунинг 
уч)гн биз кўркдик, лекин кейин у бизга туш унтирди.
У биздан ўзини шу ердаёқ ўлдириш им изни сўради, 
нега деганда, ботқоқликда қоронғида олдимга ким 
келганини, унинг ю зини кўролмайман деди. Аммо
286


биз бош қа нарсани туйгандик, у бизга бунинг нима- 
лигини айтди. Уни илон чақибди. И кки кун олдин. 
Яраси ш иш иб кетиб, у ҳидлана бошлабди... Аммо 
биз туйган н ар са бу эмасди, чунки энди ш иш қай- 
тиб, энди кўли худди ёш боланинг кўлидай ки чки н а 
бўлиб қолибди. У кўлини бизга қўрсатди. Б из унинг 
кўлини учаламиз ҳам ушлаб кўрдик, у ёш боланинг 
кўлидай эди. У биздан болта бериш им изни сўради, 
кўлимни чопиб таш лайм ан деди. Аммо эр та - бу- 
гуннинг давоми.
- Шундок,. Э рта - бугуннинг давоми.
- Биз кўрқиб кетдик. Кейин у ботқоқлик ичка- 
рисига кириб кетди.
- Бу яхш и.
- Шундоқ. Б из кўркдик. Йўлбошчига айтайлик- 
ми?
- Ўйлаб кўрайлик, - деди Уч Сават. У туриб кетди. 
Синчи чўнқайиб ўти рди -да я н а ҳочоқ ҳ ақ и д а сўй- 
лай бошлади. Уч С ават қайтиб келди. - Йўлбошчи 
яхш и деди. Қўриқлаган ж ойингга қайт.
Синчи қоронғида кўздан йўҳолди. Ҳ аммалари 
зам б ар а т р о ф и д а ч о р д а н а қурдилар; сўнг ухлаб 
қолдилар. Ярим к еч ага я қ и н негр уларни уйғотиб 
юборди. К утилмаганда у баҳириб, ўзи билан ўзи 
гап лаш а бошлади; унинг товуш и ҳоронғиликдан 
аник; в а баланд эш итиларди. Кейин у ж им бўлди. 
Тонг отди, о к, қ а р қ а р а қ ан о тл ар и н и тапиллатиб 
сарғайиб келаётган осмондан учиб ўтди. Уч С ават- 
нинг уйқуси ўчди.
- Энди борайлик, - деди у. - Бугунги кун кирди.
И кки ҳинду балчиқларни шалоплатиб ботқоққа
туш ди. Лекин қочок, қош ига етиб бормаёк, тўхташ - 
ди, негаки, негр аш ула а й т а бошлади. Ҳиндулар 
уни кўриб туриш арди, негр яланғоч в а бутун ба- 
д ан и га лой чапланган ҳолда тў н ка устида ўтириб 
кўш иқ хиргойи қиларди. Ҳиндулар бироз нарирокда
287


чўнқайиб ўтириб, и н дам ай унинг аш уласини туга- 
ти ш и н и кутиш ди. Негр ю зини кўтарилиб келаёт- 
ган куёш га қарати б ўз лаҳж аси да ним аларнидир 
куйларди. Унинг овози тиник; в а кучли, оҳанглари 
ваҳш и ён а в а маҳзун янграрди.
- Уни ш ош илтирмайлик, - дейиш ди ҳиндулар. 
Улар чўнқайиб ўтирганча, сабр-тоқат билан кути- 
ш арди. Қочок; ж и м бўлди, ҳиндулар ун га я қ и н бор- 
дилар. Қочок, ю зига чапланган лой ёрилиб чатнаб 
кетган ҳолда уларга пастдан юҳорига қаради. Унинг 
кўзларига қон тўлганди, лаблари қуруқш аб бир-би- 
ри га ёпиш ган, улар орасидан йирик қи сқ а тиш лари 
чиқиб турарди. Қуриган лой ниқоби ю зидан кўра 
к аттай и б р о к, к ў р и н а р д и , лой ник,обни су р тган
в ақ тд ан бери а н ч а озганга ўхш арди. Ч ап кўлини у 
кўкраги тагига м аҳкам босганди; тирсагидан пастга 
томон унга ҳам қалин лой чапланганди. Ҳиндулар 
н егр д а н ч и қ а ё т г а н ў т к и р ҳ и д н и ту й и ш а р д и . У 
ҳиндуларга индам ай, к,имир этм ай қар аб турарди, 
ниҳоят, ҳиндулар д ан бири унинг кулидан ушлади.
- Ю ра к,ол, - деди ҳинду, - сен ҳўп чопдинг. Уятга 
қолмадинг.
VI
Мусаффо в а ифлослик билан булғанган эрталабки 
п ай т улар п лан тац и яга кириб келдилар, негрнинг 
кўзлари отнинг кўзларидай олайиб қолди. Эт пи- 
ш аётган з^чокдан тутун тараларди; тутун ер бағир- 
лаб ёйилиб, ҳовлида в а уй -кем ада чордона куриб
чўнҳайиб ўтирган, ёрқин, дағал, ўнғайсиз яр аш - 
м аган либослар ки й ган меҳмонлар, хотин-халаж , 
бола-чаҳа, к,ари-к;артанглар кўзларини ачитарди. 
Овчилар д ар ё ёқалаб синчиларни ж ўнатиш ди, би- 
ровини илгарилатиб плантацияга ю бориш ди. Энди 
И ссетибеҳанинг ж асад и у кўмиладиган гўр оғзига
288


келтирилди, унинг ити билан отини ҳам ш у ерга 
олиб келиш ди; аммо уф унат ҳали тар қам аган , би- 
нобарин, ўзи тириклигида яш аган ж ойларда ш ар- 
паси кезарди. Меҳмонлар ҳам гўр атр о ф и га йиғила 
бошлади. Ниҳоят, қияли кдан Мокетуббе ўтирган 
зам б арн и унинг яқи н лар и , аъёнлари к урш ови д а 
кўтариб чик,иш аётгани кўзга таш ланди.
Улар орасида негрнинг бўйи ҳ ам м адан баланд 
эди; ун и н г к и ч к и н а, думалоқ, балчиқ пўстлари- 
га тўла бош и бош қалардан ю қори да кўри н арди , 
азоб-укубатга тўлиб-тош ган кей и н ги ҳ а ф т а н и н г 
олти кунида бош ига ш унча кўп кулф ат ёғилдики, 
ш ундан энди базўр н аф а с оларди; гарчи издиҳом 
ж уда секин ҳ а р а к а т ҳилаётган бўлса-да, биқинига 
м аҳкам босиб уш лаган чап кўли теп аси д а кўкраги 
оғир кўтарилиб туш арди. Кўзлари тинм ай аланг-жа- 
ланг қиларди, ҳеч бир н уқтада тўхтам ас, чам аси, 
у ҳеч нарсан и кўрмас, қар аган нарсаси н и кўриб 
улгурмасди. Б аъ зан оғзи очилиб ҳолар в а й и р и к о к, 
тиш лари кўзга чалинарди, бир д ан у ҳ ан си раш га 
туш ди. Қабр сари ю рган меҳмонлар бу издиҳомни 
кўриб тўхтаб қолдилар, айрим ларнинг кўлларида 
эт парчалари бор эди. Улар ю риш дан тўхтаб кутар, 
негрнинг кўзлари, унинг ёввойи, харосон нигоҳи 
уларнинг ю з-кўзларини сузарди.
- Балки сен олдин тановул қилиб оларсан? - сўра­
д и Уч Сават. У сўзларини и кки к а р р а такрорлади.
- Шундок;, - деди негр. - Шундоқ, шундок,. Мен 
олдин овқат ейман.
Энди издиҳом я н а ўртага ҳараб тисарилди; энг 
ор қ ад а турганларгача бу ш ивирлаган сас етиб бор- 
ди: «У олдин о вқат ермиш».
Улар уй-кемага келдилар. «Ўтир», - деди Уч Сават. 
Негр 
5
ш -кем а қирғоғига ўтирди. У ҳам он ҳарсил- 
лар, кўкраги оғир кўтарилиб ту ш ар, пахтаси чиқиб 
к е тга н к ў злар и т и н м а й а л а н г-ж а л а н г қ и л ар д и .
289


Кўзлари ҳеч н ар сан и кўрм аётгани, аф ти д ан , ички 
сабабларга боғлиҳ эди, бу нобиноликдан эмас, бал­
ки умидсизлик в а алам-изтироблар н ати ж аси эди. 
Унга таом келтирдилар, ҳам м а унинг ҳ ан д ай овқат 
ейиш ини том ош а қилиб турарди. У бир бўлак этни 
оғзи га солиб, ч а й н а й бош лади, ам м о ч ай н ал ган
овҳатнинг ярм и оғзининг бурчакларидан чиқиб, эн- 
гагидан кўксига тўкилди, бироздан сўнг у ч ай н аш - 
ни бас қилди. У ш ундай бутун яланғоч баданига лой 
чапланган в а бу лой энди куриган ҳолда ти ззаси д а 
товок; билан ўтирар, очик, оғзи тўла чала чайналган 
ош, ола-кула кўзлари атр о ф га ти н м ай аланглар
ҳарс-ҳарс ҳ и сҳ а-қ и сқ а н аф ас оларди. В азмин, тан 
то р тм ас ҳиндулар у н га қ а р а б саб р -то қ а т билан 
кутардилар.
- Юр энди, - деди ниҳоят Уч Сават.
- Сув ичам ан , - деди негр. - Су в. Шундоқ, шун- 
доқ. Сув ичаман.
Қудуқ куллар яш ай д и ган қишлок, йўлида, куйи- 
р о кд а эди. Адир ён бағрида калта соялар ётарди
- пеш ин чоғи эди, бундай сокин п айтларда Иссети­
беҳа туш ки овқат в а ту ш д а н кейинги уйкуни кутиб, 
ю мш оқ ўриндиғида мудраб ўтиргучи эди, ш унда 
унинг ш ахсий хизм аткорининг кўли бўш арди. Бу 
дам н и у ош хона бўсағасида ўтириб ўтказарди, туш- 
лик тайёрлаётган аёллар билан у ёқ бу ёқдан гап- 
лаш иш ни ёқтирарди. Ў қтин-ўҳтин у п астга - негр­
лар қиш лоғига н азар таш лар, у ёқларда ҳам м аси 
сокин-тинч, аёллар кўчанинг у бетидан бу бетига 
қар аб сўйлаш ар, очик, эш и клардан оҳиста тутун 
5
ф лар, кўча ч ан ги да к,ора оғочдан ясалган ўйин- 
чоқларга ўхш аш болакайлар ўйнаб ю риш арди.
- Юр, - деди Уч Сават.
Негр издиҳом и чи да борар, боши ҳам м адан кўра 
баландроқ эди. Меҳмонлар Иссетибеҳа, унинг ити, 
унинг оти кутаётган томонга аста оғиб иниб бори-
290


ш арди. Негр ҳам қад ам таш лар, кўзлари ола-кула 
аланглар, боши издиҳом ош а ю ксалар, кўкси оғир- 
оғир кўтарилиб туш арди.
- Қани, - деди Уч Сават. - Сув ичмоқчи эдинг.
- Шундок;, - деди негр. - Шундок;. - У уйга ўги- 
рилиб қар ад и , кейин пастга, қиш лоққа бокди, бу- 
гун бунда ўчоқларда ўт ёнмас, эш иклардан аёллар 
мўраламас в а болалар ўйнаб кўчада ч ан г кўтарм ас 
эдилар. Негр базўр оғир н аф ас оларди.
- Илон м енинг бу ерим ни чакди , - деди у. - Тиш ­
ларини кўлимга санчди: бир м арта, и кки м арта, уч 
м арта. Мен унга: «Салом, бувижон», дедим.
- Хўп, қан и , - деди Уч Сават. Негр ҳам он ж ойи- 
дан қимирламай, бошини адл тутиб, худди балчикда 
иш лаётгандай тиззаларини баланд кўтариб қадам
таш ларди. Унинг кўзлари худди отнинг кўзларидай 
ваҳш и ён а зўрабор ялт-юлт қиларди.
- Сув ичмоқчи эдинг, - деди Уч Сават. - Мана, сув.
Қудуққа кади бадя м аҳкам ланм иш эди. Б адян и
лик; тўлдириб негрга бердилар. Унинг қ ан д ай сув 
ичаётганига ҳ ам м а қараб турди. У бадяни оғзига 
олиб борди-да, лой билан сувалган ю зи га босиб 
оҳиста қи ялатди . К ади бадя о ш а ун и н г кўзлари 
ҳамон атроф -тум онатга саросар н азар соларди в а
бир зум ҳам тўхтам асди. Йиғилган ҳ ам м а унинг 
бўғзида к ек и р д аги кўтарилиб туш аётган и , қуёш
ш уълаларида яр ақ л аган сув к ад и бад яд ан унинг 
энгак, бўйин, кўкраги га оқиб туш аётганини кўриб 
турди. Кейин сув тамом бўлди.
- Қани, - деди Уч Сават.
- Ш ошманглар, - деди негр. У я н а сув олиб бадя­
ни лабига олиб борди в а уни қ и й ш ай ти р а бошлади, 
кади бадя ош а ҳамон унинг кўзлари ола-кула кезар- 
ди. Яна ҳ ам м а унинг қ ан д ай сув ичмоқчи бўлаёт- 
гани в а том окдан ўтм аётган сув минглаб м ар вар и д
зарраларга аж ралиб, унинг даҳан и в а кўксига оқиб
291


туш аётгани, чапланган лой ю зида ҳўл излар қолди- 
раётган и га қараб турарди. Улар - қабиладош лар, 
меҳмонлар в а йўлбош чининг яқи н лар и ўзларини 
вазм ин, одоб-икром, сабр-тоқат билан кутиб тури- 
ш арди. Кейин сув тугади, аммо негр уни ю тиш учун 
ҳамон кекирдакларин и чўзар, қалт-қалт титраб ҳеч 
ним ани ютолмасди. Кўкрагидан сув ювиб ўтган лой 
парчаси қўчиб оёқлари остига тушди в а парчаланиб 
кетди в а ҳам м а бўш аган кади бадя и чидан унинг 
х и рқи раган овозини эш итди: «хаҳ, хаҳ, хаҳ, хаҳ».
-
Хўп, қан и , - деди Уч С ават в а негрнинг кўли- 
д ан к ад и бадяни олиб, уни кудуқнинг четига илиб 
кўйди.
292



Download 7,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish