Bozor iќtisodiyotiga o’tish modellari. Reja: Bozor iќtisodiyoti va uning vujudga kelishi. Bozor iќtisodiyotining asosiy belgilari

Bozor iќtisodiyotining Bozor iќtisodiyoti tovar-pul munosabatlariga,
ob’ektlari va sub’ektlari aloќalariga asoslanar ekan, uning ob’ekti
Џamda sub’ektlari mavjud.
Bozor iќtisodiyotining ob’ektlari — bu munosabatlar, aloќalar nimaga nisbatan yuz berishini ifodalasa, sub’ektlari ana shu munosabatlar, aloќalar kimlar o’rtasida bo’lishini ifodalaydi.
Bozor iќtisodiyotining ob’ekti tovar Џamda puldir.
Bozor iќtisodiyoti tovar ishlab chiќarishga asoslangan iќtisodiyotdir. Shuning uchun Џam bozor iќtisodiyotining markaziy kategoriyasi tovar va pul.
Ћozirgi paytda bozor iќtisodiyotining yana bir ob’ekti sifatida pul massasi yoki agregatlari tushuniladi.
Bozor iќtisodiyotining sub’ektlari
Bozor iќtisodiyotining sub’ektlari tadbirkorlar, ishchilar, kapital, ќimmatbaЏo ќoƒoz egalari, tijoratchilar, iste’molchilar va Џokazolardan iborat.
Bu sub’ektlar teng Џuќuќli bo’lib, bir-biri bilan maќsadi, Џamkorlikka undovchi manfaatlari, tovar va xizmatlar Џarakatini tashkil etish shakli va xarakteri jiЏatidan boƒlangan.
Bozor iќtisodiyotining asosiy sub’ektlari iќtisodiy adabiyotlarda to’rt guruЏga bo’linadi: uy xo’jaligi, firma (korxona), moliyaviy institut va davlat (Џukumat).
1. Uy xo’jaligi. Uning tarkibi bir yoki bir necha kishidan iborat iќtisodiy birlik — oiladan iborat.
Uy xo’jaligi:
a) ishlab chiќarishni meЏnat resurslari bilan ta’minlaydi;
b) mustaќil ќarorlar ќabul ќiladi;
v) ishlab chiќarish omillarining: kapital, er, meЏnat, tadbirkorlikning egasi Џisoblanadi;
g) o’z xo’jaligi eЏtiyojlarini maksimal darajada ќondirishga intiladi.
2. Korxonalar (xo’jalik, firmalar) iќtisodiy faoliyat yurituvchi xo’jalik sub’ektlari bo’lib:
a) ishlab chiќarish omillaridan biron-bir maЏsulot ishlab chiќarish yoki xizmat ko’rsatish maќsadida foydalanadilar;
b) maksimal darajada foyda olishga Џarakat ќiladilar;
v) mustaќil ish yuritadilar.
3. Moliyaviy institutlar — bozorning, korxonalarning normal faoliyat yuritishini ta’minlash uchun pul massasi, moliyaviy resurslar Џarakatini tartibga soluvchi moliya, kredit tashkiloti Џisoblanadi.
4. Davlat, aniќroƒi, davlatning barcha idora, maЏkama, tashkilotlari. Ular umumiy maќsadga erishish uchun Џuќuќiy va siyosiy Џokimiyat orќali xo’jalik sub’ektlari va bozorni zarur darajada nazorat ќiladi. Shu bilan birga ishlab chiќarish va iste’mol bilan Џam shuƒullanadi.
Bozor iќtisodiyoti sub’ektlari o’zaro aloќaga kirishadilar. Ish kuchi, er, kapital va boshќa vosita egalari ularni korxona, firmalarga sotadilar. Ular o’z navbatida ishlab chiќarish omillarini ishlatib, tovar yaratadilar, xizmat ko’rsatadilar.
Ularning o’zaro ta’siri ќuyidagicha:
Umuman olganda, butun jamiyat a’zolari bir tomondan, ishlab chiќaruvchi (xizmat ko’rsatuvchi), ikkinchi tomondan, iste’molchi. Bozorda esa sotuvchi Џamda xaridor sifatida namoyon bo’ladilar.