Bozor iqtisodiyotining mohiyati va asosiy belgilari

Bozor – ishlab chiqaruvchilar va iste`molchilar ( sotuvchilar va xari-dorlar ) o`rtasida pul orqali ayriboshlash jarayonida vujudaga keladi-gan munosabatlar majmuasi.
Bozorning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:
-sotuvchi va xaridorlarning o`zaro kelishuvi, ekvivalentlik prinsipi asosida ayriboshlash;
-sotuvchilarning xarajatlari qoplanib, foyda olishi;
-to`lovga layoqatli bo`lgan xaridorlarning talabini qondirish va raqobat-chili;
Bozor tovarlarni ishlab chiqarish va ayriboshlash, pulning vujudga ke-lishi, ularning rivojlanishi natijasida kelib chiqqan tarixiy tushuncha bo`-lib, hozirgi davrda keng tarqaqlgan obyektiv iqtisodiy jarayondir.
Bozordagi tovar va xizmatlar miqdori talabga nisbatan kam bo`lsa narxlar oshib ketadi, ayriboshlashning ekvivalentlik muvozanati buziladi, natijada tovarni sotuvchi me`yoridan ortiqcha daromad olish imkoniga ega bo`ladi. Aksincha, bozorda tovarlar miqdori tlab miqdoridan oshib ketsa, sotuvchilar zarar ko`radilar. Shuningdek, ishlab chiqarish jarayo-nida sustkashlik , no`noqlik va xo`jasizlik yuz berib, ortiqcha xarajatlar yo`l qo`yilsa ham zarar oshib ketadi, chunki bozor bunday behuda sarf-larni hisobga olmaydi. Bularning barchasini bozor o`z mexanizmi orqali amalga oshiradi. Bozor mexanizmi – bozor iqtisodiyotining faoliyat qilishini tartibga solishni va iqtisodiy jarayonlarni uyg`unlashtirishni ta`minlaydigan dastak va vositalar.
Bozorning iqtisodiy mazmunini ochib berishda uning obyekti va sub-yektini ajratib ko`rsatish lozim bo`ladi. Bozor obyekti – ayriboshlash munosabatlariga jalb qilingan iqtisodiy faoliyat natijalari va iqtisodiy resurslar, tovar, pul va unga tenglashtirilgan moliyaviy aktivlar.
Hozirgi sharoitda oziq-ovqat va qishloq xo`jaligi mahsulotlari do`kon-lari, avtomobilga xizmat ko`rsatish stansiyasi, benzinquyish shaxobcha-lari, sanoat tovarlari do`koni, tijoratchilarning savdo shaxobchalari, tur-li xil supermarketlar, yirik savdo markazlari va savdo yarmarkalari, umu-miy ovqatlanish shaxobchalari bozorning odatadgi ko`rinishlari hisobla-nadi. Fond birjalari, valyuta bozori, don birjalari va auksion kabilar bo-zorning yuqori darajada rivojlangan ko`rinishlaridir.

Bozorning asosiy vazifasi ishlab chiqaruchilar tomonidan yaratilgan tovar va xizmatlar, iqtisodiy resurslarni iste`molchilarga yetkazib berishdan iboratdir.
Bozor subyekti – ayriboshlash munosabatlari qatnashchisi. Bozor subyektlari ikki guruhga – sotuvchi va xaridorlarga bo`linib, shu bozor munosabatlarining turli vazifalarini bajaradi. Sotuvchilar bozorga tovar va xizmatlarni taklif etadi, xaridorlar esa ularga talab bildiradi. Bozor o`z subyektlari manfaatini bir-biriga bog`lab, ularni muvofiqlashtiradi. Ay-rim turdagi bozorlarda sotuvchi va xaridorlar o`rtasida bevosita aloqa mavjud bo`lsa, boshqalarida bilvosita aloqa mavjud bo`lib, ular hech qachon bir-birini ko`rmaydi yoki bilmaydi.