“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

pin 
Tai
land 
Malay
ziya 
YAIM: 1995-1996 
y., % 
YAIM aholi jon 
7,2 
7,1 
740 
5,6 
6,2 
850 
8,6 
8,5 
211
9,2 
8,3 
3140 

---

145 
boshiga, 1993 y., AQSH 
doll. 
Aholi, mln. 
Savodsizlik, % 
Inflyatsiya 1980-
1993 y., %
Sanoat hissasi, % 
YAIMda 1995 y.
Qishloq xo`jaligi 
YAIMda, 1995 y. 
Xizmat ko`rsatish 
sohalari, YAIMda 1995 
y. 
187,2 
23 
8,5 
15 
16 
40 
64,8 
10 
13,6 
30 
21 
42 
0 
58,
1 
7 
4,3 
40 
11 
48 
19,0 
22 
2,2 
42 
12 
40 
Jadval raqamlaridan ko`rinib turibdiki, bular ichida eng yirik mamlakat 
Indoneziya, uning ketidan deyarli bir xil Filippin va Tailanddir. Aholisi kami 
Malayziya, lekin iqtisodiy taraqqiyot darajasi Malayziyada eng yuqori va 
Indoneziya hamda Filippin bir-biriga yaqin, nisbatan orqada hisoblanadi. Lekin 
umuman rivojlangan Osiyo mamlakatlariga nisbatan rivojlanish darajasining farqi 
katta. Bu ayniqsa YAIMning aholi jon boshiga to`g`ri kelishiga taalluqlidir. Lekin 
iqtisodiy o`sish darajasi bo`yicha ko`rsatkichlar yomon emas va erishilgan daraja 
ham diqqatga sazovor hamda bu sohada katta muvaffaqiyatlarga erishilgan.
Bu mamlakaatlar uchun tuzumiy o`zgarishlar kattaligi tavsiflidir. Ayniqsa 
qishloq xo`jaligining YAIMdagi hissasini kamayishi, xizmat ko`rsatish 
tarmoqlarining tezlik bilan o`sishi ko`zga tashlanadi. Eng muhimi yuqori texnikali 
va ilm sig`imli tarmoqlarning paydo bo`lishi va hissasining ortib borishi 
e’tiborlidir. Bularda ham ish kuchiga e’tibor va buning uchun ta’lim sohalarining 
rivoji, bu tarmoqlarga xarajatlarning ortib borishi ijobiy holatdir. Eng muhimi 
industriallashtirish darajasining tezlashuvi va bunga xos ishlarning amalga 
oshuvidir. 
Bu mamlakatlarda qarzli sarmoyalarning keng jalb etilishi hamda chet 
investitsiyasidan katta foydalanish albatta balans yetishmovchiligi va bu bilan 
bog`langan muammolarning mavjudligini yuzaga keltiradi. Shuning uchun 
iqtisodiy faoliyatda inqiroz holatlariga duch kelib, uni xal qilib borish 
ahamiyatlidir. Bu ayniqsa, eng yirik bo`lgan Indoneziyada sezilarlidir. Xatto bu 
mamlakatda, shuningdek Filippinda siyosiy inqirozga ham olib kelgan. 70 – yillar 
o`rtasidagi Sharqiy va Janubiy-Sharqiy mamlakatlarida yuz bergan keng xajmli 
moliya inqirozi juda ta’sirli bo`lgan. 
Osiyoda ancha taraqqiy topgan Malayziyada ham 1998 – yili hech 
kutilmagan og`ir inqiroz holati yuz bergan. Bu to`la xajmli iqtisodiy inqirozga 
aylanib, siyosiy inqirozni yuzaga keltirgan. Natijada davlat va xususiy 
investitsiyaning pasayishi, ichki ishlab chiqarish va talabning pasayishi, 
shuningdek tashqi bozorda elektron va elektrotexnik sanoati mahsulotlariga 
talabning qisqarishiga olib kelgan, Malayziya eksportining 80 va 67 foizini tashkil 

---

146 
etgan. Bu valyuta siyosatining kuchayishi va dollarga nisbatan milliy valyutaning 
belgilangan kursi qo`llanilishiga olib kelgan. 
Bu inqiroz Tailandga nisbatan kam ta’sir ko`rsatgan va bu sohadagi 
ko`rilgan tadbirlar mamlakatda samaraliroq bo`lgan. 
Davlat sektori harakatini olsak, bu Filippinda 70-80 yillar ichida 10 barobar 
ko`paygan. Bu asosan zarar bilan ishlovchi korxonalarni sotib olish hisobiga 
bo`lgan. Hozir davlat sektorida ko`mir qazish, kemasozlik, po`lat quyish, 
to`qimachilik, qand, qurilish, mehmonxona tarmoqlari mavjud. 
Indoneziyada ham davlat sektori keng xajmlidir. Agar 50-yillarda faqat 
ikkita korxona davlat ihtiyorida bo`lsa, 90-yillarga kelib 200 taga yetgan. Asosan 
neftni qayta ishlash, neft-kimyo, o`g`itlar ishlab chiqarish, po`lat, alyuminiy, 
sement, asosiy kimyo tovarlari, kemasozlik tarmoqlari mavjud.
Sharqiy-Janubiy Osiyo mamlakatlarida davlatning asosiy ta’siri ko`proq 
tuzumiy o`zgarishlarda ishtirok etish, korxonalar yo`nalishini aniqlash va ularni 
o`zgarishda qatnashuv, ortiqcha quvvatlarni yo`q qilishga qartiladi.