“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Germaniya 
Tashqi 
qarz 
(yalpi 
ichki 
mahsulotga nisbatan, %): 176,8% 
Yalpi tashqi qarz miqdori: 4,97 
trln. $ 
Yalpi ichki maxsulot (2009): 2,81 
trln. $ 
Kishi boshiga tog’ri keluvchi 
tashqi qarz miqdori: 60 357 $

---

84 
Sharqiy hududlardagi aholi boshqa nemis davlatida bo`lgan. Hozirgi vaqtda yana 
qo`shilib, aholisi soni ancha ko`paydi. Bundan tashqari ikki urush o`rtasida 
chetdagi nemislar immigratsiyasi natijasida aholi qo`shilgan. Lekin keskin 
rivojlanish davrlarida ish kuchiga talab oshib, chet ishchilar hisobiga ham aholi 
oshib bormoqda. Yuqori maosh, turmush darajasi chetdan keluvchilarni o`ziga jalb 
etadi. Bu qo`shni Italiya, Yugoslaviya, Gretsiya, Turkiyadan kelganlar hisobiga 
yuz beradi. sobiq SSSR, Polsha, Ruminiya kabilardan nemislarning qaytishi ham 
katta o`rin egallagan. Shunday qilib, aholi 90 – yillarning oxiriga kelib 6,5 mln.ga 
ko`paydi. 
Uzoq vaqt ichida ishsizlik muammoga aylanmagan va bandlik yuqori 
darajada saqlanmoqda. Lekin 90 – yillar oxiriga kelib ishsizlik orta boshladi va 
G`arbda 11 foiz, Sharqda 17,7 foizga yetdi. Bu siklik va tuzumiy o`zgarish 
natijasidir. Bunda tarmoqlar o`zgarishi, Sharq va G`arb birlashuvining hissasi 
kattadir.
Ish o`rin bahosi yuqori va ishchi sifati ham eng yuqorilardan hisoblanadi. Bu 
bilim darajasi, ijtimoiy tizim, sog`lomligi, yangilikni tez o`zlashtirish qobiliyati 
kabilar bilan belgilanadi. Germaniyada yuqori malakali ishchilar 50 foizni tashkil 
etadi. Bunda bilim, tibbiyot, kasaba bilimlik katta o`rin egallaydi. 
Ko`pchilik tabiiy boyliklar, energiya xomashyolari asosan chetdan 
keltiriladi. Hududlari asosan to`la o`zlashtirilgan va shahar aholisi 90 foizni tashkil 
etadi. 
Milliy iqtisodiy model “ijtimoiy bozor xo`jaligi” deb ataladi. Bu mavjud 
sobiq totalitar iqtisodga qarshi qaratilgan. Buning asoschisi L. Erxard hisoblanadi. 
Bundagi eng muhim tomonlar quyidagilardan iborat: 
-bozor iqtisodiyoti asosi bo`lgan xususiy mulk, erkin raqobat, erkin baho 
shakllanishi ishlab chiqarish resurslaridan optimal foydalanish imkonini tug`dirib, 
aholi talabini to`la qondirish sharoitini yaratadi; 
-davlatning faol roli va fuqaroning erkin iqtisodiy faoliyatini ta’minlab, pul 
muomalasini tashkil etish, iqtisodiy inqirozlarni oldini olish, ijtimoiy odillikni 
ta’minlash, iqtisodiy monopoliyaga yo`l qo`ymaslik va raqobat uchun teng 
sharoitlar yaratishni amalga oshiradi. 
“Ijtimoiy bozor xo`jaligi” siyosati 50 yil ichida 4 marta tushkunlikka 
uchradi. Bular tuzumiy o`zgarishlar, moliyaviy takomillashuv, ijtimoiy 
o`zgarishlar tufayli oldi olinib, rivojlanishga yo`l ochilgan. Oxirgisi konsolidatsiya 
bilan bog`lanib, bu ham tub o`zgarishlarni talab etgan. 
GFR iqtisodiy siyosatining ustuvor maqsadi farovon jamiyat shakllanishidir. 
O`tgan asr 50 – yillaridayoq yuqori turmush darajasi qo`lga kiritilgan edi. 80 – 
yillardan boshlab intensiv iqtisodiy o`sishga o`tilgan. Hozirgi vaqtga kelib, haqiqiy 
postindustrial jamiyat shakllangan va axborot jamiyatining asosi yuzaga kelgan. 
Shu bilan birga mamlakat bir qancha xususiyatlarga ega.