“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Monopoliyaga qarshi qonunchilikning konseptual asoslari 
20 asr iqtisodiyotni erkinlashuvi, bozorlarni ochilishi va tovarlar va 
xizmatlarni ishlab chiqarish va taqsimlashda ko`pchilik rivojlangan mamlakatlar 
davlat boshqaruviga emas, balki bozor kuchlariga suyana boshlaganiga guvoh 
bo`ldi. Raqobat siyosati iqtisodiy erkinlikni rag`batlantirish, ba’zida esa mustaqil 
xaridorlar va sotuvchilar o`rtasida raqobatni talab qilish yo`li bilan qo`llab-
quvvatlaydi. Shu sababli barcha rivojlangan mamlakatlar o`zlarining raqobatga 
qarshi qonunlarini yanada kuchaytirdilar, shu vaqtni o`zida ba’zi mamlakatlar 
savdo-sotiqqa to`sqinlik qiluvchi, va keyinchalik boshqa xatti-harakatlar bilan 
qaytadan vujudga keltirilishi mumkin bo`lgan to`siqlarni barataraf etadigan yangi 
qonunlarni kiritdilar. 
Azaldan, raqobat siyosati avvalambor iqtisodiyoti rivojlangan, ichki raqobat 
tijoratda muhim omil hisoblangan mamlakatlardagi raqobat jarayonini himoya 
qilish uchun qo`llanib kelingan. Shundan kelib chiqqan holda, eng jiddiy raqobat 
siyosati AQSH, Germaniya va yeH kuzatiladi. 
Qonunning maqsadi 
«Raqobat siyosatining oliy maqsadi – resurslarni yanada samarali 
taqsimlashga erishish uchun samarali raqobat jarayonini qo`llab-quvvatlash va 
rag`batlantirishdir» 
GFR ”Raqobatni cheklashga qarshi qonun” hajmi katta va mazmunan teran 
bo`lgani bilan (ushbu qonun oltita bob va 131 moddadan iborat) mazkur 
qonunning 
maqsadini 
oydinlashtirmagan. 
Raqobatni 
cheklashni 
keltirib 
chiqaruvchi holatlarni ko`p sonli turlari va holatlari juda aniqlik bilan 
ta’riflanganligi sababli GFR sudlari va Federal kartel organi raqobat siyosati 
borasida barcha siyosiy va iqtisodiy maqsadlarni chetlab o`tgan holda ushbu 
qonunga so`zsiz itoat qiladilar. Lekin ma’lum bir holatda raqobatni cheklanishi 
iqtisodiyot uchun yoki jamiyat uchun foyda keltirishi isbotlab berilsa, u holda 
Iqtisodiyot Vazirligi ushbu bitim/kelishuvlarga istisno tariqasida ruxsat berishi 
mumkin va bu qonunda qayd qilingan. 
Shunga qaramasdan, qonunda kichik va o`rta biznes sub’ektlarini himoya 
qilishga alohida e’tibor qaratadi. Buning sababi nemislar kichik va o`rta biznes 
sub’ektlarini nemis iqtisodiyotining ishonchi poydevori, innovatsiyalar va bandlik 
uchun qulay deb hisoblaydilar. Shu sababli ushbu sub’ektlarga ma’lum darajalarda 
kartel bitimlarini tuzishga ruxsat berilgan, masalan, agarda ushbu bitimlar ularni 
yirik raqobatchilariga nisbatan egallagan pozitsiyalarini kuchaytirishga yordam 
bersa. Qonun shuningdek monopolistga nisbatan preferentsiyalarni qo`llash orqali 
ustun mavqeni suiiste’mol qilishni qat’iyyan taqiqlaydi. 
GFRning “Raqobatni cheklashga qarshi” qonuni Federal Iqtisodiyot 
Vazirligiga istisno holatlarda qonunning alohida normalaridan (8 modda) ozod 
qilishi mumkin. Intellektual mulk va patentlardan foydalanish huquqi ushbu 
huquqlar qanday taqdim qilingan bo`lsa shu holicha qonun ta’siridan ozod qilinadi 
(17 modda). 

---

98 
Ba’zi bir monopoliyaga qarshi normalardan ozod qilingan va alohida 
tartibga solinadigan sohalarga: qishloq xo`jaligi, sug`urtalash, intellektual mulk 
sohasi, sport kiradi (Qonunning V moddasi). 
Telekommunikatsiyalar 
sohasidagi 
raqobat 
“telekommunikatsiyalar 
to`g`risida qonun”(1996 g.) va ushbu sohada maxsus vakolat berilgan organ 
tomonidan tartibga solinadi. 
Barcha turdagi mulk shakliga ega bo`lgan korxonalarga teng sharoitlarda 
yondashish Qonunning 130 moddasida qayd qilingan.