“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

 
5.3. L. Erxardning “Iqtisodiy ravnaq” dasturi
Ikkinchi Jahon urushi natijasida Germaniya katta talofotlarga uchrab 
iqtisodiyoti chuqur tushkunlik darajasida edi. Hududlari esa assoan ikki bo`lakka, 
ya’ni G`arbiy va Sharqiy qismlarga bo`linib ketgan edi. Sharqiy qismi sobiq sovet 
tizimi asoratida bo`lib, bunda iqtisodiy yo`nalish sotsializm g`oyasi asosida 
ijtimoiylik hukmronligi tiklana boshlaydi. G`arbiy Germaniya esa kapitalistik 
iqtisodiy tamoyillar asosida tiklanadi. 
G`arbiy Germaniya uch zonaga bo`linib, AQSH, Angliya va Fransiya 
okkupatsiya hokimligi asosida bo`lgan. AQSH va Angliya zonalari qo`shilib, 
bizoniya tashkil etiladi. Bunga G`arbiy Germaniya hududining asosiy qismi kiradi. 
Iqtisodiy tiklanish umuman “Marshall rejasi” asosida amalga oshib, jarayon juda 
tezlik bilan davom etadi.

---

90 
Bunda o`sha vaqt iqtisodiyot 
vaziri, so`ngra Germaniya Prezidenti 
Lyudvig Erxard dasturi va bevosita 
boshchiligi asosida amalga oshirilgan 
neoliberallik tamoyillidagi “ijtimoiy 
bozor xo`jaligi” konsepsyaisi asos 
bo`lib hisoblangan. Bunda erkin bozor iqtisodiyoti, davlat yordamida turli aholi 
tabaqalari o`rtasidagi daromadlar farqini tenglashtirish, davlat ijtimoiy himoya 
tizimini rivojlantirish va bozor iqtisodiga ma’lum darajada haqqoniyat kiritish 
ko`zda tutiladi.
Bunday iqtisodiy siyosat asosida quyidagi tamoyillar yotadi: davlat bevosita 
xo`jalik jarayonlarini tartibga solish bilan shug`ullanmaydi, lekin xususiy
sub’ektlarning erkin raqobat sharoitlarini belgilaydi va sharoitlar chegarasini 
o`rnatadi. Bunday tartibni o`rnatish uchun harakatga layoqatli, ammo davlat 
ta’sirida bo`lmagan baholar tizimi, pul muomala turg`unligi, ochiq bozorlar, 
xususiy mulk, javobgarlik normalari, shartnomalar tuzish erkinligi, mamlakatda 
iqtisodiy siyosatning turg`unligi mavjudligi talab etiladi. Bu tamoyillar bozor 
munosabatlari tug`diradigan ijtimoiy tengsizlikni yumshatuvchi kuchli dalvat 
ijtimoiy siyosati bilan to`ldirib turilishi zarur. Shunday qilib, eski erkin bozorning 
liberal g`oyalari yangilari bilan to`ldirilib, davlatning ijtimoiy muammolarini xal 
qilishdagi javobgarligi qo`shilib, bu siyosatga yangi liberalizm deb nom beriladi.
Bu siyosat o`zining yuqori samaradorligini ko`rsatib aholisi uchun juda 
yoqimli edi. Shu bilan birga urushdan keyingi Germaniyaning iqtisodiy juda qiyin 
axvoli xo`jalikning markaziy tartiblashtirilishi, asosiy ishlab chiqarish vositalarini
davlat 
qo`liga 
topshirishni taqozo etar edi. 
Shu 
bilan 
birga 
g`olib 
mamlakatlarda 
davlat 
tartiblashtirishi 
g`oyasini 
oldinga 
suruvchi 
Keyns 
ta’limoti ommaviy bo`lib, har 
tomonlama qo`llanilar edi. Eng 
muhimi shuki, bu siyosatda 
iqtisodiy o`sish bilan boylikni 
teng 
taqsimlashga 
urinish 
o`rtasida kelishuvchanlik xosil 
qilinar edi.
Erxardning 
fikricha 
“Bozor 
iqtisodiyoti 
faqat 
erkinlik 
sharoitida 
kuchga 
kiradi. Bu iste’mol, kasb 
tanlash, ish joyini tanlash, 
tadbirkorlik faoliyatini tanlash, 
xususiy mulkni tasarruf etishni