“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki
, ma’lum darajagacha bozor 
iqtisodiyo ti shakllanish jarayoni tovar ishlab chiqarishdan kelib chiqsa, so‘ngra 
ahamiyat nuqtai nazaridan o‘zaro o‘rin almashish yuz berib, bozor iqtisodiyoti 
tizimi shakllanishi tufayli tovar ishlab chiqarishga ta’sir kuchayib boradi. Natijada 
tovar ishlab chiqarish bozor iqtisodiyoti qismiga aylanib, uning moddiy asosini 
yaratuvchidan iborat bo‘ladi. Endi bozorning rivoji tovar ishlab chiqarish 
miqyosiga bog‘liq bo‘lib qoladi va talabning miqdori va tuzumiga bog‘liq bo‘ladi.
Huquqiy muhit deganda bozor munosabatlari asosidagi faoliyat uchun 
huquqlar va majburiyatlarni tushunamiz. Bu sohadagi erkinlik jamiyat, davlat va 
inson oldidagi majburiyatlar muvozanatining doimo ta’minlanib borishi uchun 
zarur shartdir.
Bozor iqtisodiyotining muhim shartlaridan biri uning infratuzilmalarining 
shakllanishidir. Busiz va uning rivojisiz bozorni tasavvur etib bo‘lmaydi hamda 
iqtisodiyot samarali harakatda bo‘la olmaydi. Bunda biz vositachilik tarmoqlari, 
transportning barcha turlari, aloqa, axborot kabilarni ko‘zda tutmog‘imiz darkor. 
Chunki bularsiz tovarlar harakati, tijorat kabilarni amalga oshirib bo‘lmaydi, 
albatta. Buning uchun birinchi navbatda bozorning tijoriy tomonlarini ifodalovchi 
savdo-vositachilik
bo‘limlari va birjalar bilan tanishmoq zarur. 
Bozor davlatning tartibga solish faoliyatini chegaralaydi, juda noziklik 
bilan ish tutishni talab etadi. Hech qachon bozor iqtisodiyoti imkoniyatlari to‘la 
ishga solingan deb bo‘lmaydi. Bu sohada bitta ham ideal davlat bor, deyish qiyin. 
Lekin bu sohadagi eng muhim xulosa shuki, davlat faoliyati bilan bozor 
iqtisodiyoti o‘rtasida muvozanat mavjudligi muhim taqdiriy talabdir. 

---

49 
Mulk shakllarining mohiyati va mazmuni bilan tanishish shuni ko‘rsatadiki, 
bozor iqtisodiyoti uchun barcha mulk shakllari ahamiyatli bo‘lib, har biri o‘ziga 
xos ustunlikka egadir. Aytish mumkinki, har bir mulk shakli bozor iqtisodiyoti 
uchun zaruriy bo‘lib, ular umumiy taraqqiyot jarayonida bir-birini to‘ldirib boradi. 
Shuning uchun ham bozor munosabatlari sharoitida mulk shakllarining turliligi va 
har bir mavjud shaklining taraqqiy etib borishi talab etiladi. Bu jarayon erkin 
raqobat sharoitida amalga oshishi kerak.
Xususiylashtirish natijasida davlat monopoliyasiga barham berilib, 
nodavlat mulkining barcha shakllari rivojlanmoqda. Xususiy mulkchi ishlab 
chiqaruvchilarning miqdori borgan sari ko‘payib, erkin iqtisodiy harakat sharoitini 
yaratuvchi sog‘lom raqobat uchun qadam tashlanmoqda. Natijada mulk egasini 
topib, undan foydalanish samaradorligini to‘xtovsiz oshirib borish sari siljish 
tezlashmoqda.