Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Aralash tartibda boshqarishda 

xususiy sektor bilan bir  qatorda davlat  ham 

resurslar  va  iqtisodiy  ne‘matlarni  ishlab  chiqarish,  taqsimlash,  ayriboshlash  va 

iste‘mol qilishda muhim rol o‘ynaydi. Davlat bozor iqtisodiyotiga aralashadi, lekin 

bozorning o‘zini-o‘zi tartibga solish rolini yo‘qqa chiqarmaydi. 

Real  hayotda  stixiyali  tartibga  solish  bilan  ierarxiya  birgalikda  amal  qiladi. 

Hozirgi  paytda  AQSh,  Angliya,  Frantsiya,  Germaniya  va  boshqa  rivojlangan 

mamlakatlar iqtisodiyoti ana shunday tarzda boshqariladi. 

Iqtisodiy  jarayonlarni  boshqarish  va  uyg‘unlashtirish  mexanizmi  hamda 

mulkchilikning  ustuvor  shakllariga  ko‘ra  buyruqli,  bozor,  aralash  va  an‘anaviy 

iqtisodiy tizim modellari farqlanadi. 

Buyruqli iqtisodiyot modelida: 

-

 

Davlat mulki ustuvorlikka ega bo‘ladi. 

-

 

Iqtisodiy jarayonlar bir markazdan turib boshqariladi va uyg‘unlashtiriladi 

Bozor iqtisodiyoti modelida: 

-

 

Xususiy mulk ustuvorlikka ega bo‘ladi. 

-

 

Iqtisodiy jarayonlar bozor mexanizmi orqali tartibga solinadi. 

Unga  XIX  asr  erkin  raqobat  davridagi  ―sof  kapitalizm‖  misol  bo‘la  oladi. 

Bozor  iqtisodiyoti  iste‘molchilar  erkinligini  kafolatlaydi.  Iqtisodiy  resurs  va 

mahsulot bozor mexanizmi   yordamida taqsimlanadi. 

Aralash  iqtisodiyot  (buyruq  va  bozor  iqtisodiyotning  qo‘shilish  nuqtasida 

hosil bo‘ladi) modelida: 

---

55 

-

 

Mulkchilikning turli-tuman shakllari mavjud bo‘ladi. 

-

 

Iqtisodiy  jarayonlar  bozor  mexanizmi  bilan  birga  davlat  tomonidan  ham 

tartibga solinadi. 

Hozirgi  zamon  aralash  tizimlari  –  bu  bozor  mexanizmi  bilan  tartibga 

solinadigan  xususiy  ishlab  chiqarish,  davlat  tomonidan  tartibga  solish  bilan 

to‘ldiriladi.  

An‘anaviy iqtisodiyot modelida. 

-

 

Mulkchilik  munosabatlarida  merosxo‘rlik  va  sulolalarning  mavqei 

hukmronlik qiladi. 

-

 

Iqtisodiy  jarayonlar  urf  odatlar,  udumlar,  an‘analar,  ijtimoiy  va  diniy 

tartiblar yordamida tartibga solinadi. 

-

 

Natural  mayda  tovar  xo‘jaligi  xo‘jalik  yuritishning  ustuvor  shakli 

hisoblanadi. 

Bozor  iqtisodiyoti  erkin  raqobatga  asoslangan  klassik  bozor  iqtisodiyoti  yoki 

sof kapitalizm va hozirgi zamon rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ajratiladi.